Stalins hoop was gevestigd op de Duitsers.
Op 1 september is het 70 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog begon. Een week eerder gaven Hitler en Stalin de opmaat tot die oorlog door het Molotov-Ribbentroppact te ondertekenen. Met dit niet-aanvalsverdag, en dan vooral met de geheime protocollen die pas in 1989 door Gorbatsjov werden geopenbaard, heeft de officiële Russische geschiedschrijving nog altijd een moeilijke verhouding. Niet in de laatste plaats omdat die protocollen de Sovjet-Unie in staat stelden de Poolse staat te helpen vernietigen, onafhankelijke landen te bezetten en daar net zo’n terreurbewind uit te voeren als in eigen land. Die moeizame verhouding bleek onlangs opnieuw toen de Raad van Europa en de OVSE Duitsland en de Sovjet-Unie beide als voornaamste verantwoordelijken aanwezen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. In Duitsland werd die schuld meteen toegegeven, zoals dat al sinds 1945 gebeurt. Maar in Rusland is daar nog geen sprake van.
Je kunt je natuurlijk afvragen wat er zou zijn gebeurd als Stalin niet met Hitler, maar met Churchill en de Fransen een bondgenootschap had gesloten. Terwijl hij met Hitler onderhandelde over het Molotov-Ribbentroppact was hij namelijk ook met Engeland en Frankrijk in gesprek. Vrijwel zeker kun je stellen dat een alliantie tussen Rusland, Engeland en Frankrijk Hitler voorlopig van een oorlog had weerhouden, geleerd als hij had van 1914-’18.
Maar Stalins hoop was er nu eenmaal op gevestigd dat de Duitsers, Engelsen en Fransen elkaar in een oorlog zouden afmaken, zodat in hun landen vervolgens de communistische revolutie zou uitbreken, die er in 1918 tenslotte ook al behoorlijk was opgeflakkerd. En dan was Stalin heer en meester in Europa geweest. Vandaar zijn keuze voor Hitler.
De Baltische landen Estland, Letland en Litouwen, hebben er vorig jaar in het Europees Parlement voor geijverd om 23 augustus, de dag van de ondertekening van het pact, tot Europese herdenkingsdag te maken voor de slachtoffers van het nazisme en het communisme. Daartoe hadden ze een goede reden, want weinig kleine landen hebben zo geleden onder de Tweede Wereldoorlog als die drie. Twee keer zijn ze door de Sovjet-Unie bezet, in 1940 en in 1944, met de uitroeiing van een groot deel van de elite als gevolg (lees de mooie autobiografische romans van de Estse schrijver Jaan Kross).
De vaststelling door de OVSE van de Russische rol bij het uitbreken van de oorlog leidde tot hysterie op de Russische staatstelevisie. Meteen na aanname van de resolutie door de OVSE werden documentaires uitgezonden waarin de heldhaftige rol van Rusland in de oorlog (daarover valt overigens niet te twisten) en de verraderlijke rol van de Baltische landen (daarover valt nu juist te twisten) werden benadrukt. De Esten, Letten en Litouwers waren allen nazi-collaborateurs (waarbij niet werd gemeld dat velen collaboreerden om zich te wreken op de Sovjetterreur van 1939) en de acties tegen het Sovjet-oorlogsmonument in Estland van vorig jaar bewezen dat eens te meer.
Gelukkig wordt er onder de gewone Russiche historici, leraren op middelbare scholen in de eerste plaats, een gezondere houding aangenomen ten opzichte van de Tweede Wereldoorlog en het stalinisme dan door de Russische staat. In de officiële instructieboeken voor geschiedenisleraren wordt over Stalin in het kader van het alom heersende patriottisme van Poetin en Medvedev weinig slechts gezegd. Stalin was een efficiënte manager en de slachtoffers van zijn grillige regime waren bedrijfsongelukken. Aantallen worden al helemaal niet genoemd. Het past helemaal in het voornemen van Poetin om Rusland van zijn nationale minderwaardigheidscomplex af te helpen dat het na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie opliep. Vergeten wordt daarbij dat Rusland altijd al een minderwaardigheidscomplex heeft gehad, omdat het, zowel onder de laatste tsaren als onder de communistische leiders maar niet lukte om een grootmacht te worden als de VS, Frankrijk en Engeland.
Verschillende geschiedenisleraren die ik ken weten dat het er meer dan vijftien miljoen mensen onder Stalin zijn vermoord en dat er ook nog eens vele miljoenen zijn omgekomen van honger, kou en dwangarbeid in de kampen of tijdens de collectivisatie van de landbouw. Zij houden zich niet aan de officiële lezing, maar maken hun eigen onafhankelijke interpretatie van het verleden, waarbij ze zich baseren op de feiten die bekend zijn. En in die interpretaties hebben zij geen goed woord over voor het Molotov-Ribbentroppact en zijn geheime protocollen. Het is alleen jammer dat in Rusland, net als in de rest van de wereld, maar weinig leerlingen zich echt voor geschiedenis van hun land interesseren en alleen de clichés onthouden.
