mechanismes & wetmatigheden in kapitalisme en socialisme

door Rik Min

Dit artikel beoogt een aantal kenmerken van zowel het socialisme als het kapitalisme te beschrijven en te analyseren, en met name die specifieke kenmerken, die economisch of psychologisch hebben bijgedragen in de val van het socialisme.

De kern van het betoog is dat de val van de Sovjet-Unie en andere socialistische landen is bewerkstelligd door onderschatting van de feitelijke kracht van het kapitalisme, de enorme psychologische oorlog, en de enorme impact van de marktwerking. Alle andere zaken binnen de SU (zoals corruptie, interne verval, verstarring, etc.) zijn daar een afgeleide van.

Het stuk is nog niet geheel af en ook (nog) niet helemaal samenhangend. Het is de bedoeling dat dat in tweede instantie - met behulp van een paar andere partijbestuurders - gebeurd. Het zou dan vervolgens tot een scholingsstuk of een intern partijstuk moeten leiden. Aan de orde komen zaken die zowel binnen het socialisme als het kapitalisme voorkomen, maar ieder op zich een volkomen andere uitwerking hebben op de arbeidersklasse, zoals

Inleiding

De socialistische samenleving in Oost-Europa is op een of andere manier in elkaar gestort. Andere landen, zoals Vietnam, Laos, Cambodja, Mozambiek en Angola houden het socialisme - waar ze voor gevochten hebben - ook niet vol. Wat is de oorzaak van dat verval? Is het een falen van de socialistische theorie of is het het kapitalistisch imperialisme? Welke economische en culturele binnenlandse en buitenlandse krachten zijn in de socialistische of in de bevrijden landen werkzaam geweest? (Wat was/is de rol van de paus?; Reagan?; de CIA;, de media?) Wat is er nu precies gebeurd tijdens het omwentelingsproces? (in de laatste dagen bij de muur?; in Timisoara?; in Hongarije?; bij de moord op Ceaucescu?) En waarom gaat het in China - als het zo door gaat - ook de definitieve foute kant op? Dit zijn allemaal vragen waar dit artikel op in wil gaan. Er zijn voor communisten (anno 1996) dringend een paar vragen te beantwoorden van praktische, zowel als van theoretische aard, zoals

Vinden we hier geen antwoorden op dan zullen we bij de mensen geen vertrouwen meer weten op te wekken. Dan komt het communistische beweging niet uit het dal. Dit artikel zal algemene zaken behandelen maar ook enkele specifieke details bespreken. Het is een analyse zonder veel statistisch achtergrondmateriaal. Het artikel heeft geen andere pretentie dan te proberen een licht te werpen op de hoofdoorzaak van het falen van het 'reëel bestaand hebbend socialisme'.

Is de instorting nu een zaak van het binnenshuis falen (zoals Jasper Schaaf, Jos Lenzing en - in laatste instantie - ook Rinze Visser beweren) danwel een zaak van krachten buitenshuis. Er zal in deze analyse van dat laatste uitgegaan worden: de krachten van buitenaf en hoe het mogelijk was dat het moreel van de sovjet burgers uiteindelijk door die buitenlandse krachten onderuit kon worden gehaald.

De krachten van buitenaf - dus die krachten die door de kapitalistische klasseverhoudingen worden opgeroepen - zijn naar onze stellige overtuiging door alle verantwoordelijken, binnen de SU en daarbuiten, volkomen onderschat. Na de nederlaag van het imperialisme in Vietnam heeft links, en met name het euro-communisme, maar ook de kliek rond Gorbatsjov, de feitelijke economische, psychologische en communicatieve kracht van het Amerikaans imperialisme en het internationaal kapitalisme volkomen onderschat en daardoor onzinnige besluiten genomen. De arbeidersklasse in oost zowel als west is hierdoor zonder macht en machtsmiddelen komen te staan. De gevolgen daarvan zijn over de hele wereld te zien. Zelfs Vietnam en het ANC - om er maar eens twee volkomen willekeurigen te pakken - moesten hun socialistische ambities daardoor inslikken.

Er wordt in dit artikel ook nog iets gezegd over investeren en de noodzakelijkheid daarvan voor de veerkracht van een systeem, ongeacht of de inrichting van de economie nu kapitalistisch of socialistisch is. Omdat dat punt noodzakelijk is in de discussie met de fatalisten binnen links. Die niks meer met techniek te maken willen hebben. Niet zien dat alle stagnatie en armoede te maken heeft met de wetmatigheden van het kapitalistische systeem. Communisten willen iedereen op deze aardkloot het recht geven op dezelfde 'verworvenheden' als die anderen - de rijken - hebben. Dus ook een modern vervoermiddel (bijvoorbeeld een auto) en een acceptabel huis in plaats van hen een fiets, een windmolen of een kartonnen doos aan te praten. Communisten geloven in de techniek, in de technische vooruitgang en in gelijke rechten voor iedereen. Maar eerst iets over de wetten van kapitaal accumulatie, zowel binnen het kapitalisme alsmede binnen een socialistische maatschappij.

Kapitaal-accumulatie

Het internationale financieringskapitaal is de som van al het uitgezette 'kapitaal' van kapitalisten, beleggers, aandeelhouders en kleine bezitters bij elkaar. Het 'kapitaal' wordt beheerd door banken, holdings, spaarkassen, pensioenfondsen en tegenwoordig ook door aandeelhoudersverenigingen en een behoorlijk groot leger van 'kleine', persoonlijke beleggers: de 'nieuwe rijken'.

Dat internationale financieringskapitaal kent zijn eigen logica en wetmatigheden. Dit kapitaal heeft - uit de aard van haar wetmatigheid - alle kenmerken van een 'diktatuur'. De kleine beleggers zelf snappen of zien dat niet zo. Slechts arbeiders begrijpen dit onmiddelijk; andere groepen begrijpen dat meestal niet of praten dat goed. Geen enkele (westerse) democratie ontkomt aan de anonieme diktatuur van het kapitaal. In een socialistische samenleving is dat kapitaal gelukkig in handen van de staat. ('Staatskapitalisme'?) We noemen het socialisme daarom ook wel de diktatuur van het proletariaat, de diktatuur van de werkende klasse. Deze 'diktatuur' is uit de aard van haar zaak een garantie voor een werkelijke democratie, een volksdemocratie. In een volksdemocratie worden de belangen voor 99 procent van de bevolking behartigd en ook gegarandeerd. Als de werkenden in een socialistische maatschappij rationeel en hard werken komt dat direct ten goede aan alle werkenden en aan enkele niet-werkenden, zoals zieken, bejaarden, kinderen, psychiatrische patienten, gevangenen, enz..

Een socialistische maatschappij heeft vanwege een heel belangrijke reden, helaas, een heel sterk leger nodig en ook heel veel geld om haar internationale solidariteit waar te maken. Dat leger, de soldaten, de bewapening en de internationale hulp kostten in die tijd ongelooflijk veel geld en resources. Tè veel geld en tèveel grondstoffen. In ieder geval zoveel geld dat Reagen en Tatcher zeker meenden te weten dat dit - en de dreiging met Star Wars - de doorslag heeft gegeven bij het psychologisch fenomeen dat de intelligentia in het Oosten meer en meer ging geloven dat het socialisme geen kans (meer) had, en inferieur was aan het kapitalisme. De intelligentia kapituleerde. Leidinggevende communisten zoals Gorbatsjov voorop. (Joe Slovo en Mandela eigenlijk ook.) Dit is een direct verraad aan de werkende klasse, de klasse bij uitstek die de kapitaal-accumulatie in de socialistische landen met eigen bloed, zweet en tranen had opgebracht. Net zoals rechts trouw zweert aan de koning en de vlag horen communisten in een leidinggevende baan trouw te zweren, en trouw te zijn aan de werkende bevolking. Een leidinggevende mag nooit zijn eigen belang nastreven. Hij hoort - als gezagsdrager - uit hoofde van zijn functie, het belang van degene die hem aangesteld hebben - en betalen - na te streven. Dat zijn in een socialistische samenleving al zijn landgenoten; alle burgers. (In China zijn - in een poging tot duidelijkheid - ondernemers sinds kort uitgesloten van lidmaatschap van de communistische partij.)

Wie krijgt de meerwaarde?

In de socialistische landen heeft iedereen profijt van een toenemende kapitaal-accumulatie. Iedereen heeft profijt van een investering die het staatskapitaal pleegt te doen, althans als er rationeel geproduceerd wordt. Een socialistische samenleving dient immers ook op de kleintjes te letten. Dat is in ieders belang. Door de meerwaarde - die de arbeider in eerste instantie onthouden wordt - ontstaat er in de socialistische maatschappij ook kapitaal-accumulatie. Daarna bepaalt de samenleving (de regering en de volksvertegenwoordiging) - na het afsluiten van de boeken - wat er met de meerwaarde gebeuren moet. Wordt het uitgegeven of geinvesteerd? En zo ja waarin? De gelden - die er dan ontstaan - worden aangewend voor lonen of inversteringen in de gezondheidszorg, onderwijs, volkshuisvesting, infrastructuur of in het leger. De meerwaarde wordt dus altijd 'teruggeploegd' in de samenleving, zoals dat met een mooi woord heet. Het kapitaal kan zich dus nooit - onzichtbaar voor iedereen - ophopen op een Zwitserse bank.

Op een binnenlandse bank in een socialistische maatschappij zijn geen geheime rekeningen mogelijk zoals dat wel mogelijk is in Zwitserland een een x-aantal andere landen. Geld export is niet of slechts mogelijk na tussenkomst van de gehele samenleving. Iedereen kan zien waar het staats-kapitaal in is geinvesteerd en wat het oplevert voor de samenleving. Lenin heeft omstreeks 1917 al gezegd dat banken in een socialistische samenleving alleen maar hoeven te boekhouden: optellen en aftrekken. De andere dingen van uit de kapitalistische tijdperk - zoals sjoemelen, 'speciale' kortingen geven, 'regelingen' treffen, vriendjespolitiek, etc. hoeven de banken binnen een socialistische samenleving niet meer te doen en kunnen ze ook niet meer doen.

De burger in de SU zag natuurlijk wel zijn geld, zijn rijkdommen, zijn productiekracht, zijn grondstoffen en de ongereptheid van haar natuur opgeofferd worden en wegvloeien in de opgedrongen wapenwedloop vooral tijdens de Koude Oorlog. De Koude Oorlog duurde immers enorm permanent vanaf de tweede wereldoorlog. Maar eigenlijk gold hij onafgebroken vanaf 1917. De Tweede Wereldoorlog duurde fysiek slechts vijf jaar. In de Koude Oorlog bleken achteraf gezien de strategische en andere wapens er niet eens iets toe deden maar was het voornamelijk de psychologie en de communicatiekunde die de doorslag in de hoofden van burgers in de Oostblok landen hebben gegeven.

De Zwitserse banken

Als een kapitalistische economie aantrekt gaan ondernemers investeren. Ondernemers willen immers graag een aandeel van de toegenomen koopkracht in een bepaald marktsegement zien te vangen. Ze geloven dat hun product gewild is en dat hun product ook gekocht gaat worden door juist die mensen die een verhoogde koopkracht hebben.

Het vreemde doet zich voor dat de profits in de zakken van een enkeling vloeit. Hoe hard een werknemer ook werkt en hoe hard een economie ook groeit: de werknemer krijgt niks. De winsten vloeien naar een handjevol bankrekeningen in Zwitserland (of god mag weten waar) en daardoor worden de werknemers op termijn - haast per definitie - werkloos. Elke verbetering of modernisering van de fabriek of het bedrijf zet de werknemer buiten spel. Het klinkt zo simpel, maar velen laten dit maar niet tot zich doordringen. Arbeiders horen ook hun 'aandeel' te krijgen. Binnen het kapitalisme krijgt zij die niet, maar binnen het socialisme krijgt ze haar 'aandeel' wel. Hoe harder werknemers binnen een kapitalistische maatschappij hun best doen hoe harder ze er uit vliegen. Minder hard werken doet hier niets aan af. De werknemers profiteren dus niet van een toenemende welvaart. Alleen de bezittende klasse en een klein beetje de burgerij die een of meerdere aandelen heeft. Maar uiteindelijk alleen de groot aandeelhouders en het internationale financieringskapitaal. Het gevolg is dat de koopkracht van de massa niet toeneemt - alleen die van de bezittende klasse, maar ook de top van de werkende burgerij en de topmanagers in loondienst.

Echter binnen het kapitalische systeem stokt de welvaart keer op keer. De welvaart kan - geheel volgens de wetten van Marx - niet verder groeien zolang de verdeling van het geaccumuleerde geld (of kapitaal) eenzijdig toerolt naar de bezittende klasse. De welvaart hakkelt steeds en groeit niet verder - uit de aard van dit principe - en dat is genoegzaam beschreven in de klassieke marxistisch-leninistische literatuur.

Terugploegen

In een socialistische maatschappij vloeien de profits (de 'winst op aandelen'; of hoe je dat ook moet noemen) terug de maatschappij in. In een socialistische maatschappij is er (dus) ook (wel degelijk) sprake van kapitaalsaccumulatie en een soort kapitalisme. Er ontstaat meerwaarde die voor een deel de staat of het volk ten goede komt doordat ze wordt 'teruggeploegd' in de samenleving. We noemen dit 'volkskapitalisme' of 'staatskapitalisme'. Beide termen hebben bij het brede publiek een negatieve, maar ook een verwarrende klank. De ene lijkt op het kapitalisme dat Tatcher voorstaat en de andere term is de term die Hitler hanteerde voor zijn eigen nationaal socialistische vorm van kapitalisme. In het eerste geval zijn burgers kleine deelnemer aan het kapitalistische systeem en in het tweede geval is de fascistische staat de regelaar voor de kapitalisten om de winsten over de hoofden van de arbeiders in te kunnen pakken.


Kapitaal accumulatie en de Zwitserse bank (als kluis). Het verschil tussen het kapitalistische en het socialistische systeem is simpelweg dat de 'bezittende klasse' gemakkelijk de door de werkende klasse geproduceerde meerwaarde kan inpikken. Het kapitaal accumuleert ergens in een kluis op een Zwitsere bank. Dat is eigenlijk nog maar het begin van het verhaal. Het allervervelendste van deze zaak is dat daardoor de koopkracht van de mensen afneemt --> de crisis neemt toe --> en men investeert al minder en minder.

In een socialistische maatschappij waar sprake is van 'staatskapitalisme' - of beter 'volkskapitalisme' - in een niet-negatieve zin van het woord, zal er sprake zijn van winst en kapitaalaccumulatie. Alleen de verdeling van de winst en de afhandeling van de kapitaalaccumulatie is natuurlijk volstrekt anders dan in een kapitalistische maatschappij. De profits van het bedrijfsleven in een socialistische maatschappij worden - afgezien van de daar ook bestaande cash-flow en de directie-salarissen - bijna geheel en al teruggeploegd in de maatschappij. De maatschappij draait immers geheel en al op deze kapitaalsaccumulatie. Veel mensen beseffen dit niet. Het wordt door sommigen zelfs omheen gedraait en soms zelfs ontkent. Er zijn mensen die zeggen dat een bedrijf in een socialistisch land geen winst mag maken op geinvesteerd kapitaal. 'Maoisten' en 'Trotskisten' schelden de economievorm van de SU zelfs uit voor 'staatskapitalisme'. Dat doen ze om het communisme te vergelijken met het fascisme en het op een hoop te kunnen gooien.

De socialistische maatschappij - als zodanig - investeert in een bedrijf, en de maatschappij verlangt daar - vanwege de rechten van haar ingezetenen - profits van. Alle profits komen zodoende volstrekt vanzelfsprekend - en zodanig dat je het haast vergeet - vroeg of laat terecht bij de gezondheidszorg, het onderwijs en de sociale woningbouw. In een socialistische maatschappij hoeven werknemers over het algemeen weinig tot geen belasting te betalen. (In Noord Korea is de belasting zelfs nul komma nul.) Weinig mensen in 'het westen' weten of beseffen hoe de staatshuishouding en de belasitingen van een socialistisch land er in detail uit ziet. Sterker nog: zelfs ook niet in grote lijnen. Vervelend genoeg hebben de bewoners van socialistische landen er ook geen zicht op gehad, anders waren ze wel anders omgesprongen met hun socialistische verworvenheden. Het westen heeft er alle belang bij dat niemand het naadje van de kous van de voordelen van het socialisme te weten komt. Zelf (bepaalde) linkse mensen meesmuilen iets over staatskapitalisme om het socialisme uit zijn verband te rukken en het in een kwaad daglicht te kunnen zetten.

Blokkeer je een socialistische ontwikkeling, dan zie je dat de mensen weer in armoede vervallen. Dat is na het vallen van de muur in 1991 gebeurd. Als we Oost-Duitsland en Polen even buiten beschouwing laten, zien we dat met name in Rusland het levenspeil en alles wat daarbij hoort - zoals geboortecijfer, sterftecijfer, etc . - weer een van de slechtste van Europa, en sommige kengetallen wellicht zelfs de slechtste van de gehele wereld, zijn geworden.

Groei noodzakelijk

We moeten als communist werken met het gegeven dat groei en het toenemen van de welvaart essentieel is voor alle mensen. Alleen al vanwege de simpele gerechtigheid dat 6 miljard mensen te eten en te drinken, en een dak boven hun hoofd dienen te hebben, is het een plicht van en voor communisten, socialisten, maar ook voor andere eerlijke mensen, om daar voor op te treden. En is wat PPR-achtigen en Volkskrant redacties in de Nederlandse samenleving doen: het belachelijk maken van groei - of dat met allerlei smoesjes tegenwerken - een leugenachtige politieke stellingname, welke stellingname in ieder geval een communist zich niet kan permiteren op straffe van niet meer geloofd en (her)gekozen te worden.

Koude Oorlog

De Koude Oorlog was achteraf tien keer erger dan de burgers van West Europa en de USA denken. De 50 jaar durende periode van de koude oorlog is - achteraf gezien - toch inderdaad díe enorme rem geweest op de logische ontwikkeling van een socialistische maatschappij die vele communisten altijd vermoedden. Sommige communisten vertelden en schreven dat ook; keer op keer. Ze werden door de media uitgescholden voor 'gestaalde kaders', 'horizontalen' of gewoon als 'Stalinisten' te kijk gezet. Maar het is - nu het te laat is - des te schrijnender. De nu nog steeds - en zelfs heviger voortdurende - koude oorlog van de CIA en het amerikaans imperialisme tegen het socialistisch Cuba (en China?) is er - nog steeds, en primair - op gericht het socialisme als een nieuwe maatschappijvorm te laten mislukken en de mensen in de hele wereld te ontmoedigen. Het kapitalisme heeft er alle belang bij dat het socialisme als oplossing van de hedendaagse problemen (armoede, lokale oorlogen, economische crises, werkloosheid, oorlogsdreiging, etc.) volledig uit de hoofden van de mensen verdwijnt. Immers het socialisme als zodanig - en defacto - is nog steeds een superieur systeem. Dat erkennen velen. Het kwam zelfs superieur en glorieus uit de Tweede Wereldoorlog te voorschijn. Een systeem dat nog steeds alles in zich heeft om de problemen van deze tijd op te lossen. Zelfs de problemen van de grote groep oprechte ondernemers die de vrije markt vervloeken en toch een eerlijk en goed product leveren. De superioriteit van het socialisme is groot; dat weten de kapitalisten als geen ander. Er wordt wel beweerd dat socialisme niet werkt, maar dat is een leugen. De mens zou egoistisch zijn; de mens zou dit, zou dat; zou genot nastreven; zou genijgt zijn tot corruptie en tot vriendjespolitiek, zoals in Belgie en Italie; zou een 'nomoclatura' tot gevolg hebben; zou individualisme uitsluiten; etc. Dat is allemaal leugenachtig: in ieder geval een halve waarheid.

Het socialisme moest in 1917, in de periode tot 1922 en later, in 1941, in 1956, in 1968, in 1989-1991 'kapot gemaakt' worden, omdat het geweldige groei-potentie had en in staat was het Westen en het USA-imerialisme theoretisch te verslaan. Door deze enorme druk van het internationale financieringskapitaal en de daarmee verbonden krachten is zowel de massa als de partij, in de Sovjet Unie, niet bestand gebleken. Mensen die oorzaak en gevolg omdraaien zien niet hoe subtiel de psychologische en economische oorlogsvoering in zijn werk gaat. Hele volksstammen denken echt dat de socialistische productiewijze zwakker en slechter is dan de kapitalistische productiewijze.

Route naar Zwitserse bank afsnijden

In een socialistische samenleving verdwijnt er geen geld naar spaarbanken of Zwitserse banken. Een vrij verkeer van geld naar banken in het buitenland was voor een voormalig Sovjet burger - in theorie - niet mogelijk en logischerwijs onwettig. Trouwens geen der burgers was kapitalist d.w.z. bezitter van relevante (grote) productiemiddelen. De toch nog weglekkende hoeveelheid geld heeft tot de negentiger jaren - t.o.v. het totale socialistisch financieringskapitaal - theoretisch ook geen belangrijke zoden aan de dijk gezet. Er waren wel rijke Russen, die door handel, niks doen, hamsteren en zwendel rijk waren geworden. Die groep is trouwens tijdens en na de val van de muur tot de russische kapitalistenklasse uitgegroeid. Maar het extern ingebrachte westerse kapitaal - in de SU - was wel enorm. Stromannen hebben met dit kapitaal de sovjet-economie behoorlijk ondermijnt. Men kocht met 'geleende' dollars van buitenlandse 'vrienden' vaak graan of andere half-producten op en verkocht ze dan met woekerprijzen in zwarte markten-circuits weer aan de sovjet burger terug. Dat verziekte de socialistische economie behoorlijk.

Spaargeld

Veel belangrijker was de objectieve remmende rol van het spaargeld van de arbeiders in de SU. De hoeveelheid spaargeld kreeg in de 80er en 90er jaren een enorme omvang. Het probleem was om dat weer teruggeploegd te krijgen in de economie. Het geld zat vast. Het 'rolde' niet. Primair kwam dat doordat de arbeiders wachtten op een prettig aanbod van goederen. Helaas - meestal - op westerse goederen. Dat hiermee de socialistische landen in een concurrentiepositie kwamen met het westen was een tragische belangrijke bijkomstigheid. Sommigen zeggen dat dit spaargeld een bewijs was dat de SU blijkbaar niet voldoende kon produceren, maar dat is leugenachtige opmerking. De enorme hoeveelheid spaargeld bij de individuele arbeider was op zich een bewijs dat het socialisme werkte. De 'meerwaarde' kwam bij de arbeiders; het kapitaal accumuleerde bij de massa. Als dat geen socialisme is weten wij het niet meer. Elke arbeider had een equivalent van tussen de 10.000 en 30.000 gulden op zijn spaarbankboekje staan. Het was immers ook het doel van het socialisme: socialisme is goed voor de sovjet burger. De sovjet burgers waren met z'n alle - staatsrechtelijk gezien - de bezitters van de productiemiddelen, de grondstoffen en de grond. De enorme spaar-tegoeden van de arbeiders in de SU was het ultime bewijs dat het systeem werkte. Het westen bachetalisseerde dit door te zeggen dat de sovjet burgers geen auto of wiskey konden kopen. Maar ze konden het in ieder geval wel betalen. De kapitaal-accumulatie vond in de SU plaats bij de werknemers en niet bij iemand anders. Een bezittende klasse was er niet. Wel een klasse van managers. Deze managers verdienden wel wat meer dan de andere werknemers, maar ze waren géén bezitters. Het was geen bezittende klasse; wel een leidinggevende klasse, maar die werden gewoon geacht te werken voor hun geld. Er werd wel geprobeerd ons te doen geloven dat er 'bezitters' waren in de socialistische landen, maar dat was niet zo. Slechts een enkele bezat iets van een kleine neringdoenerij, een lapje grond of een voorraad buitenlands gedistilleerd voor de zwarte markt. De staat was de enige echte grote bezitter. De geldstromen waren voor 99 procent inzichtelijk; behalve op het laatst. De staat speelde de rol van een terugploeg-systeem. De staat 'ploegde het geld terug' de maatschappij in (zoals dat zo mooi in Amsterdams jargon heet) of investeerde in grote projecten waar miljoenen mensen hun brood weer mee konden verdienen of waar complete regio's mee werden ontwikkeld en/of ontgonnen.

Ondermijning zeer simpel

Het systeem kende tot 1989-91 nauwelijks lekken. De mensen waren er ook tevreden mee. Het werkte. Het systeem kende geen economische crises. Het werd wel van alle kanten door de dollar-economie (en de kosten van de wapenwedloop) bedreigt. Het westen heeft er alles aan gedaan om illegaal voorraden op te kopen en in het zwarte circuit rond te laten pompen. De SU kende behoorlijke ellende als er weer een bevriend land of een bevriende bevrijdingsbeweging geholpen moest worden. Dan moest men even de rug strekken: Angola, Cuba, Afganistan en noem maar op. Het USA-imperialisme wist als geen ander, dat de enige manier om de massa's in de socialistische landen te pakken was door die bevriende landen en die bevriende bevrijdingsbeweging te ondermijnen. Dan moest de SU immers weer gaanhelpen en dat helpen ging de SU uiteindelijk onvermijdelijk handen met geld kosten. Vrienden in het buitenland kon je ook niet zomaar in de steek laten. Dat kostte je indirect nog veel meer en met name aanzien. Dat de SU Afganistan in de steek liet schaade haar aanzien en haar betrouwbaarheid bij andere bevrijdingsbewegingen enorm.

De economie van de SU werd op die manier eeuwig gefrustreerd. Heden ten dage is de rol van de USA aangaande Cuba en Noord korea nog steeds zo. Socialistische landen zijn gedwongen om haar duur verdiende geld in bewapening en externe hulp te stoppen. Zij verdient er niks aan. Integendeel. Daarentegen verdienen de westerse wapenindustrie aan wapenwedlopen en contrarevoluties gigantisch veel. Imperialistisch optreden en dreigen met oorlog levert immers geld op, dat weet elke kapitalist. De met haar verbonden regeringen laten de massa in het westen en - indirect - het socialisme het gelach betalen. Dat uitputtings-mechanisme roomt binnen de socialistische landen de hoeveelheid terug te ploegen geld naar de massa af en ondermijnt zowel de bevrijdingsbewegingen in de derde wereld, alsmede de massa's in de socialistische wereld. Het ondermijnde het imago van het socialisme.

Vooral de duur opgeleide intelligentia vlucht op een gegeven moment uit een socialistisch land weg. Een arbeider niet. Hoger opgeleiden denken dat ze alles alleen wel aankunnen. Ze beseffen niet dat hun opleiding is betaald door de arbeidersklssse. Ze willen niet langer uitstel in hun consumptiehonger. De intelligentia wil waar voor zijn werken. Die wil het beloofde land zien. Brain drain ten gevolg hebbend. Dat verstoort de balans nog meer - immers de dure jongens vertegenwoordigen een bepaald geinvesteerd kapitaal - en deze rem op emigratie schaadt direct het aanzien van het socialisme. De burgerij is namelijk extreem gevoelig voor zogenaamde vrijheid. Men is te egoistisch om een land mee te helpen opbouwen. De circel is rond en het mechanisme draait vol-automatisch en sneller en sneller. De instorting is hiermee haast onafwendbaar. Niets is blijkbaar makkelijker dan dat proces op te zwepen. Er moet wel bij gezegd worden dat sateliet-TV en PC's met internet voor de USA en haar CIA wel precies op tijd kwamen. Of hoorde dat ook bij de logica?

Dit uitputtings-mechanisme heeft tenslotte het socialisme - voorlopig voor deze eeuw - haar overwinning op het kapitalisme gekost. China en Noord-Korea dreigen op deze manier ook nog steeds te vallen. In de vroege geschiedenis moest je een stad met zware wapens militair veroveren. In tachtigjarige oorlog kon je een stad veroveren door haar eenvoudig uit te hongeren, tegenwoordig kun je een geheel land (en heel veel volkeren) veroveren met psychologische oorlogsvoering per sateliet. Jammer dat de SU en de internationale communistische beweging het zelf niet heeft geprobeerd met psychologische en communicatiekundige middelen. Het antwoord ligt voor de hand: de hoeveelheid kapitaal geeft in bijna alles de doorslag ook in de PR sfeer.

Het moreel van de massa

De psychologie en de mediakunde blijken - anno 1996 - een hele effectieve - en achteraf zelfs een heel goedkope - manier van oorlogvoeren te zijn geweest en dè methode om je vijand op zijn rug te krijgen. De massa's in de SU werden halverwege de opbouw van de socialistische samenleving blijkbaar net zo verblind, als de massa 3000 jaar geleden op weg naar 'het beloofde land' na 20 jaar met Mozes door de woestijn te zijn rondgetrokken ook begonnen te morren. Ook zij werden verblind door 'het gouden kalf' en zette - zeer tegen de zin van Moses - de dans daarom heen aan. Bepaalde delen van de massa in de SU vertoonde ook een dergelijk gedrag; het 'gouden kalf' werd aangereikt in westerse films en westerse etalages.

Dat uitputten en de economie - bewust - door dollars frustreren is wat mij betreft onomstotelijk bewezen. Het moreel van de massa geeft dan de doorslag. De beste manier om een systeem te ondermijnen is het onmogelijk maken om het tot volwassenheid of tot rijping te laten komen om het moreel van de massa te knakken. Het kan fysiek door het socialisme te vergelijking met een kasplantje: Een kasplantje dat niet in een kas staat heeft het zwaar en kan steeds worden vertrapt of uit worden gerukt. Het westen heeft zelfs geprobeerd haar hele kas ('het sovjet huis') weg te halen of in te gooien. Tegen zoveel soorten van geweld kan niemand. Laat staan als er nog het laatste en nieuwste snufje psychologisch geweld tegen aan wordt gezet. Maar wat des te schrijnender is - en dat zien er maar weinigen - het kapitalisme is blijkbaar nog sterker en nog machtiger, dan zelfs leden - en soms ook kaderleden - van communistische partijen ooit hadden geloofd. Je mag je vijand nooit onderschatten maar dat is in de periode 1975 -1991 - en nu nog steeds - wel door alle communistische partijen in west europa gebeurd; enkele personen en groepen daargelaten.

Tegenwoordig zijn de meeste intellectuelen 'omgekocht' en hebben een vals klassebewustzijn gekregen doordat ze in de val van het kopen van hypotheken en kleine porties aandelen zijn gestonken. Een enkeling kijkt nog door deze falsificatie en schijnwereld heen. Voor de massa is deze schijnwereld niet eens meer te ontraadselen. De massa wordt radeloos; de intellectuelen redeloos en reddeloos.

Maffia-methodes: verslaving bewerkstelligen en prijzen opdrijven

Het ondermijnen van de socialistische landen richtte zich op morele ondermijning. Enerzijds gaat dat via de TV en de Holywood cultuur, maar anderzijds gaat dat op de beproefde maffia-manier, namelijk in het laten verslaafd worden van mensen aan een bepaald soort product. Een van de beroemste methode om gegarandeerde inkomsten te verkrijgen is te zorgen dat mensen in een chantage positie komen. Als mensen eenmaal verslaafd zijn geworden - op welke manier dan ook - kun je de prijs van een dergelijk product straffeloos opvoeren.

De maffia probeert bij mensen dit soort verslavingen te bewerkstelligen. De mensen worden schuw. Praten met niemand over deze dure verslaving. Dan komt er een moment dat de maffia haast onbeperkt de prijzen kan opdrijven. Ze zijn toch verzekerd van hun afzet en hun inkomen. De slachtoffers denken dat ze de enigen zijn en zullen zich niet verenigen. Een regering kan deze methoden ook toe gaan passen. Ze doet dat dan ook volop. Regeringen in kapitalistische landen doen niets anders. De regering Kok heeft zo iets in gang gezet met haar benzine- en tabak-beleid en parkeerbonnen. Er zijn een rits verslavingen waar grote groepen mensen blijkbaar niet meer zomaar vanaf kunnen komen zoals: tabak, drank, autorijden, sex, prostitutie, geld lenen, hypotheek nemen, drugs, snoep, gokverslaving, computeren, TV kijken, quizzen, TV-soaps, merkkleding, zappen, ms.dos software, Internet, spelletjes, etc. De prijzen van dit soort producten kun je dan naar hartelust - en op willekeurige momenten - blijkbaar onbeperkt verhogen. Op die manier kun je heel veel zuurverdiend geld van mensen - in welk land dan ook, met welk product dan ook, op welk tijdstip dan ook - uit de zakken van de mensen roven. De producenten van dergelijke producten kunnen vaak met een geweldig eenvoudig productie-systeem - of met diefstal - de aanvoer van producten op peil houden. En het geld blijft gegarandeerd binnenstromen.

Hieruit is af te leiden dat de productie en/of de welvaart geen gelijk tret houdt met de koopkracht van de verslaafde. De verslaafde is niet in staat om zoveel te verdienen om aan zijn behoefte tegemoet te komen of in te voorzien. Uit alles is af te leiden dat in dit soort circuits de kapitaal-accumulatie uiteindelijk terecht komt in handen van enkelen. Die enkelen worden schatrijk. Een grote massa verpaupert. Dit geld-circuit is niet direct metteen hetzelfde als het circuit van het internationale financieringskapitaal, maar een overlap begint er meer en meer te komen.

Het uitgave-patroon van de moderne 'struikrovers is hoog (hij zal veel verbrassen), maar hij zal uiteindelijkk bulken van het geld; geld dat hij niet zomaar kan of weet te investeren. De grote jongens van dit 'nieuwe kapitaal' sluiten zich echter zonder meer naadloos aan bij het 'oude kapitaal' (of z"jn het 'oude kapitaal'). Uiteindelijk vloeien deze twee systemen van uitbuiting in elkaar tot een systeem van uitbuiting en wereldoverheersing (imperialisme).

Investeringscrisis

Afgezien dat wellicht de meeste ondernemers volstrekt eerlijk functioneren is weten de moderne kapitalisten met hun verdiende kapitaal niet wat ze er mee aan moeten en waar ze het in moeten investeren. Er is een wereldwijde investeringsangst. Er zijn wereldwijde kapitaalsbergen. Terwijl de massa wereldwijd verpaupert en de groen-linksers schreeuwen dat het door de welvaart komt en/of dat er te veel mensen zijn. Er is teveel kapitalisme. Kapitalisme veroorzaakt werkloosheid. Werkloosheid laat de koopkracht dalen. Dalende koopkracht geeft ontevredenheid en een roep om een sterke man. De weg naar het fascisme ligt volledig open. De weg naar socialistische oplossingen is psychologisch uit de hoofden van de massa 'ausradiert'. Het kapitalisme is het enige, dat alles maar dan ook alles in de weg staat.

Socialistische samenlevingen moeten ook investeren

Het probleem van het kapitalisme is voor communisten duidelijk. Het probleem om het weg te krijgen ook. Om daarna het socialisme op te bouwen en te handhaven is nog tienmaal moeilijker.

Er zijn communisten die niet goed begrijpen dat je in een socialistische samenleving ook moet 'ondernemen' en 'investeren'. De uitwerking van dit soort dingen is voor de massa volstrekt tegengesteld aan die in het westen. Sinds de VOC het kapitalisme vervolmaakte is haar dynamiek en uitwerking in de hele kapitalistische wereld te zien.

Vele mensen weten wel iets van socialisme af en begrijpen dat het kapitalisme iets slechts heeft, maar zien niet de wetmatigheden. In ieder geval zijn de wetten van het kapitalisme sinds 1845 (Marx en Engels) - voor iedereen die het wil weten - theoretisch heel duidelijk; de wetten van het imperialisme en haar gigantische contra-revolutionaire aktiviteiten sinds 1917 (Lenin) zijn legendarisch, maar voor sommigen wat minder duidelijk te begrijpen. De wetmatigheden van het internationale financieringskapitaal zijn sinds 1939 (Dimitrov) - en met name nà de oorlog - voor een wat grotere groep in het westen pas duidelijk geworden. Maar helaas anno 1996 accepteren de sociaal democratische partijen, de radicalen en de milieupartijen het kapitalisme en de wetmatigheden van het financieringskapitaal haast in zijn geheel. Ze zijn er vaak zelf, evenals met de met haar gelineerde vakbonden, 100 procent bij betrokken. Pensioenfondsen, woningbouwcorperaties, en volkverzekeringen zijn een onderdeel van het kapitalistische systeem gaan uitmaken. Voor communisten is het er niet makkelijker op geworden. Vooral niet om de massa te bereiken en te overtuigen. Het feit dat het kapitalistische systeem nog steeds bestaat, is, omdat het steeds onzichtbaarder is geworden maar ook doordat niemand er - in de strijd voor het bestaan - langsheen kan. De werknemers, de boeren, de middenstanders, etc. worden gedwongen zo te handelen zoals ze handelen. Immers mensen moeten nu eenmaal eten en overleven.

Bij dit soort dwang - en dit soort overlevingsdriften - binnen het kapitalistishe systeem worden er wel steeds nieuwe dingen geboren en grote uitvindingen gedaan ter eer en meerdere glorie van het kapitaal. Dat is ook direct de grote kracht en veerkracht van het kapitalisme. De mens is immers onnavolgbaar creatief als hij moet vechten voor zijn brood. De bezittende klasse lacht in haar vuist en draait de kraan steeds dichter en dichter. Kortom kapitalisme en haar dwingendheid - op straffe van honger en de dood - haalt op een 'gewelddadige' manier wèl het creatieve uit de mensen. Dat is tegelijkertijd haar grote redding. Niet voor niks worden kunstenaars, voetballers, musici, filmsterren op een voetstuk gezet. Het moet de massa een voorbeeld zijn van wat creatief men binnen dit systeem kan zijn en hoe 'vrij' iedereen wel niet is. Dat deze vrijheid en deze creativiteit slechts schijn is en binnen het socialisme theoretisch veel hoger kan zijn, dringt slechts tot weinigen door. Deze uitvindingen van 'gekooide uitvinders' heeft de computer en de high-tech van star-wars doen ontstaan en heeft de SU veel pijn gedaan. De boycot van chips door het westen was zeer, zeer effectief. Deze slagkracht van het kapitalisme mag echter onder geen beding gebruikt worden om het kapitalisme goed te praten - en zeker niet het socialisme als niet-creatief te verklaren. Dat is hypothetisch zonder meer fout en zou funest voor de geloofwaardigheid van het socialistische ideaal zijn. Immers, creativiteit is ook op een ander manier te ontplooien. In de wetenschap zelf is dat bewezen. Maar ook de creativiteit van ondernemers in de derde en vierde wereld is legendarisch. Allemaal bewijzen dat gewone wedijver - laat staan socialistische wedijver - net zo creatief kan zijn. Mensen die een gewoon goed salaris verdienen kunnen ook creatief zijn en dingen uitvinden. Onze stelling is dat creatieviteit wellicht beter tot ontplooiing komt binnen een redelijk welvarend socialisme dan dat men op een houtje moet bijten en voor de poorten van de hel - op straffe van werkloosheid - creatief moet zitten te wezen.

Enschede, 31 nov. '96

Voetnoot: De ruwe eerste versie van dit stuk is door Rik geschreven. Corry heeft het stuk uitgebreid becommentarieerd. Toen heeft Adam zijn aanvullingen gegeven en er uitgebreid over gecommuniceerd.

Voetnoot.: De lezer zal het opgevallen zijn dat we ons concentreren op het woord kapitalisme en dat ook bij naam noem en dat wij het woord kapitalisme nooit vervangen door het zoveel verhullende en dus foute woord 'markteconomie'. Het kapitalisme is een systeem dat op een ongelooflijke manier gebruikt maakt van 'de markt' en 'marktmechanismes' om de arbeiders optimaal te kunnen uitbuiten en hun duistere systeem duister te houden.

Voetnoot.: Het kapitalisme is door mensen gemaakt. De markt is meer een natuurwet. Het zijn dus twee compleet verschillende fenomenen en grootheden.

Voetnoot.: Veel mensen verbazen zich erover hoe het komt dat er zo veel grondstoffen worden opgebruikt en hoe het komt dat - ondanks een schijnbare economische groei - er zoveel mensen verpauperen? Er zijn mensen die zich afvragen waarom mensen die verpauperen niet een klein baantje kunnen krijgen om wat inkomen te vergaren of om maatschappelijk bezig te zijn? Als iemand inbrengt dat dat komt omdat er geen banen zijn; wat zeg je dan? Dat zijn allemaal vragen die zeer gecompliceerd liggen.

Voetnoot.: Het verschijnsel kent twee of misschien wel meer nivo's van discussies met bijpassende circel-redeneringen. Ieder keer als je denkt er uit te zijn springt de discussie weer naar een hoger liggend probleem of hogerliggend nivo qua probleemruimte.