De wereldeconomie verkeert in een grote crisis. De Russische economie is ingestort, met inflatie en ontberingen tot gevolg. Japanse banken zijn in de problemen, terwijl de Japanse regering doorknoeit en het land dieper in een recessie komt. De beroepsspeculant en multimiljonair George Soros heeft uit de eerste hand vanaf de eerste rij hierover een adembenemend boek geschreven: "De ondergang van de vrije wereld en de crisis van het mondiale kapitalisme".
Het lijkt van de eerste tot de laatste pagina of hier een of andere linkse rakker aan het woord is. De woorden kapitalisme, instabiliteit en financiele afgronden vliegen je om de oren. Toch is het geen linkse man. Hij is anticommunist, maar heeft het tegelijkertijd wel voortdurend over Marx en de economische theorieen van van Marx. Hij schrijft vanuit het centrum van het kapitalisme, New York, wel zwart op wit dat het mondiale kapitalistische stelsel is geschokt door een reeks financiele crises en letterlijk uiteen valt. Dat durft niemand zo duidelijk en publiekelijk te uitten. Politici draaien in de media systematisch om de manco's van het kapitalisme heen. De PvdA en GroenLinks voorop. Wim Kok en Den Uyl en hun sociaal-democratische papegaaien hebben het botweg vijftig jaar ontkent. Het kapitalisme kan gewoon niet meer in elkaar storten zoals in 1929. De communisten en hun streven naar socialisme zijn volgens sociaal-democraten overbodig. De knapste koppen hebben de economie voorgoed in de hand zeggen deze lieden in koor. Het woord kapitalisme alleen al is - mede op hun aandrang - de laatste twintig jaar bijna nergens meer in de media uitgesproken. Het woord arbeider is ook van de aardbodem (lees media) verdwenen, immers als het als woord niet meer wordt gebruikt - zo was het lange tijd de gedachte van de moderne politieke reklamejongens - dan bestaat het probleem van de bezittende klasse versus de werkende klasse ook niet meer. Men erkent wel het permanente spanningsveld tussen man en vrouw, tussen rokenden en niet-rokenden - om maar wat te noemen - maar ontkent pertinent het belangrijkste spanningsveld: dat tussen bezitters en niet-bezitters.
Elders schrijft de tijdens Hongaarse contra-revolutie in 1956 naar de Verenigde Staten gevluchte Soros: "de aanhangers van de vrije markt en de huidige marktfundamentalisten vormen een grotere bedreiging voor de samenleving dan welk totalitair regiem dan ook" (blz. 20). "Het verheffen van eigenbelang tot moreel principe heeft de politiek gecorrumpeerd". Honderdvijftig jaar geleden hebben Marx en Engels een uitstekende analyse van het kapitalistische stelsel gegeven - een analyse die, moet ik toegeven, "beter is dan de evenwichtstheorie van de klassieke economie", zegt deze op een handje-vol-rijkste man van de wereld (blz. 26). "Hoeveel instabiliteit kan een samenleving verdragen?"
In zijn eigen theorieen laat hij zien dat het centrum van de kapitalistische wereld de rest van de wereld, de periferie, permanent uitbuit. Er stroomt voortdurend een forse winst van het 'uitgezette' kapitaal van de periferie naar het centrum. Dat is de motor van het systeem. Hij ontvouwt een theorie over 'reflexiviteit'. Dat is een theorie dat elke handeling van een kapitalist het systeem en de prijs van een waar beinvloed. Deze theorie is overeenkomstig de theorie in de natuurkunde van Einstein dat elke waarneming effect heeft op het gemetene zelf. Het systeem wordt beinvloed door elke handeling. Einstein heeft het over het verschil tussen de meebewegende waarnemer en de stilstaande waarnemer. Soros beweert dat in de economie dat ook het geval is. Ik denk dat iedereen die maar een beetje in de (Marxistische) economie is onderlegt dat kan beamen. Iedereen die het boek van Soros te pakken kan krijgen, raad ik aan het te lezen en aan vrienden en bekenden door te geven (waarom?). Afsluitend kun je stellen dat Soros ideologisch dus een 'idealist' is (waarom?). Typisch een geval van een goede analyse, maar door een bepaalde blindheid en jarenlange anticommunisme niet in staat aansluiting te vinden bij het oude en moderne gedachtengoed van de communisten (wil ie dat dan?).
Waarom heeft Soros zijn boek (nu) geschreven?
Wat wil hij bereiken/wat is z'n kerndoel?
Wat is het kernbetoog?
Hoe ge/misbruikt hij Marx?
Tot welke groep kapitalisten behoort hij zelf?
Welke andere groep(en) kapitalisten valt hij aan, welke verdedigt hij?
Rik Min, zomer 1999.