Dank aan alle docenten van de opleiding en leden van de Nederlandse Anne Seidel Ismakogievereniging voor alles wat ik geleerd heb.
Dank aan Elly Hoekstra, Ismakogiedocent in Enschede, die mij enthousiast heeft gemaakt voor de Ismakogie.
Dank aan allen die mij met raad en daad hebben bijgestaan.
Korte inhoud
Het werkstuk in het kader van de opleiding tot Ismakogiedocent richt zich op de praktijk. In het kader van de uitspraak: Verbeter de wereld en begin bij jezelf, heb ik gekozen voor een foto van mijzelf. Dit heb ik gedaan omdat mijn houding op de foto best charmant lijkt, maar volgens de theorie van de Ismakogie voor veel verbetering vatbaar is.In de hoofdstukken een tot en met vijf stel ik mijzelf voor. Beschrijf ik hoe ik met de Ismakogie in contact ben gekomen en waarom ik heb gekozen voor Ismakogie. Wat ik zo indrukwekkend vind aan de Ismakogie en wat de betekenis van het logo is.
In de hoofdstukken vijf en zes wordt de praktijkopdracht beschreven.
In hoofdstuk vijf wordt beschreven wat er volgens de theorie van de Ismakogie fout is aan mijn houding en welke klachten deze houding ten gevolge kan hebben.
In hoofdstuk zes adviseer ik een aantal oefeningen ter verbetering van mijn houding. Bij de oefeningen geef ik ook aan hoe deze oefeningen te integreren zijn in de dagelijkse bewegingen. Dit integreren in de dagelijkse bewegingen sluit aan bij de doestelling van de Ismakogie om (blijvende) houdingsverbetering te bereiken en te behouden door juist de bewegingen in het dagelijks leven te verbeteren.
In hoofdstuk zeven wordt beschreven wat ik geleerd heb van het schrijven van dit werkstuk. Dit heeft vooral betrekking op de nauwkeurigheid van de instructie en de uitvoering. Deze leerervaring heb ik goed kunnen gebruiken bij het schrijven van mijn eerste folder, eerste persbericht en de lessen met mijn oefengroep.
Hoofdstuk 1
Kennismaking
1.1. Jeugdjaren
Op 4 januari 1946 ben ik geboren in Leidschendam, een dorp in de provincie Zuid Holland. Ik ben het tiende kind uit een gezin van twaalf kinderen; negen meisjes en drie jongens. Omdat wij op een boerderij woonden, hadden we alle ruimte om te spelen, meestal met veel vriendjes en vriendinnetjes.Naar de kleuterschool ben ik niet geweest. Na de lagere school heb ik de MULO gevolgd.
In deze tijd heb ik een paar jaar pianoles gehad. Ik ben hiermee gestopt omdat er iemand in het dorp kwam die balletles ging geven. Deze eerste ballet'juf' heeft veel indruk op mij gemaakt. Zij bewoog zich heel mooi, ik zie haar zo weer voor mij.
1.2. Beroepsopleiding in de zorgsector
Mijn beroepskeuze was verpleegkundige. Om de opleiding te kunnen volgen vormingsklas gedaan. Na de opleiding ziekenverpleging A met kinderaantekening heb ik de kraamaantekening in Delft en de opleiding Maatschappelijke Gezondheidszorg in Den Haag gevolgd. Met dit diploma werd ik vervolgens toegelaten tot de opleiding maatschappelijk werk in Driebergen. Dit opleidingstraject heb ik afgesloten met de Voortgezette Opleiding richting management in Leusden.1.3. Werkzaamheden
Voornoemde beroepsopleidingen waren part-time. Dit betekent dat je tegelijkertijd werkzaam bent. Na 27 jaar werken in deze sectoren ben ik hiermee gestopt.1.4 Overige opleidingen
Na de beëindiginging van mijn werkzamheden in de zorgsector ben ik, vanuit andere maatschappelijke activiteiten, de opleiding Public Relations en Journalistiek gaan volgen (NGPR-A). Door het toenemende gebruik van de computer kwam ik weer in de schoolbanken terecht. Eerst een algemene cursus en vervolgens de cursussen Illustrator en Quarkxpress. Opleidingen die ik als docent Ismakogie heel goed kan gebruiken bij de promotie.1.5. Mijn ideeen over beweging
Vanuit de overtuiging dat inspanning goed is voor je lichaam en geest, heb ik altijd buiten mijn werk veel aan beweging gedaan. Naast veel lopen en fietsen heb ik tot voor enkele jaren ballet gedaan. In verband met een nekbeschadiging ben ik hier, op advies van een reumatoloog, mee gestopt omdat dit te belastend was. Vervolgens heb ik callanetic gedaan. Door toename van atrose en reumatische klachten kwam ik via het medische circuit bij fitness terecht. Dit bleek echter ook te belastend te zijn. Omdat bij Ismakogie de belasting in verhouding staat tot je mogellijkheden, sprak mij dit erg aan. Zie ook hoofdstuk 3.1. Hoewel het beoefenen van Ismakogie van jongsaf aan, aan te bevelen is, ben ik van mening dat Ismakogie vooral voor mensen met fysieke beperkingen en ouderen de beste bewegingsmethode is.
Hoofdstuk 2
Contact met Ismakogie en gevolgde lessen
2.1. Contact met Ismakogie
In het voorjaar van 2002 ontmoette ik Elly Hoekstra tijdens een bezoek aan een collega in een verpleeghuis. Meteen dacht ik: ³Wat een leuke vrouw. Vlot, een actieve uitstraling en een mooie houding². Het gesprek ging al gauw over de Ismakogielessen die Elly geeft aan deze collega en haar andere lessen. Na het lezen van de schriftelijke informatie die ik van haar kreeg, was ik zo enthousiast dat ik in september begon met de basisopleiding en aansluitend met de vakopleiding.2.2. Gevolgde lessen
Vanaf september 2002 neem ik deel aan de wekelijkse cursussen (20 weken per jaar) van Elly Hoekstra in Enschede.In de zomer van 2002 heb ik deelgenomen aan een cursusweek van Lies Bloem in Frankrijk, 20 uur Ismakogieles.
Van september 2002 tot mei 2003 heb ik de basisopleiding van 'de Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging' gevolgd en kreeg les van de volgende docenten.
Vakdocenten:
Lies Bloem
Carine van Engelen
Joke Spa
Gastdocent: Henny Heuff
Van september 2003 tot juni 2005 volg ik de vakopleiding van 'de Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging' met daarin een studieweek in Wenen en een aantal werkdagen. Ik heb les gehad vande volgende docenten.
Vakdocenten:
Lies Bloem
Carine van Engelen
Riet Link
Joke Spa
Docenten anatomie:
Martin Link
Maryiet de Baar
Gastdocenten: Annie Esser
Henny Heuff
Docenten studieweek:
Brigitte Pichler
Gerti Deimel
Christl Lass
Helga Hofmann
Ika Rau
Tijdens de studieweek in Wenen heb ik twee extra middaglessen gevolgd bij respectievelijk Herta Colar en Helga Parether.
Als aspirant lid van de vereniging heb ik diverse werkdagen bijgewoond.
Hoofstuk 3
Waarom Ismakogie?
3.1. Waarom is Ismakogie zo indrukwekkend?
Bij de ontmoeting van Elly Hoekstra bij een collega in een verpleeghuis, zie hoofdstuk 2, was ik snel gecharmeerd van Ismakogie. Haar uiteenzetting maakte een heel logische indruk. Ismakogie noemde zij zacht, vriendelijk en voor iedereen zonder veel belasting te doen. Dit laatste sprak mij vooral aan, omdat ik inmiddels toenemende pijnklachten had door een nekbeschadiging, artrose en reuma. De therapieën die ik ondergaan c.q. gedaan had, waren weinig succesvol. Het uitgangspunt was doorgaans: Flink trainen, met alle gevolgen vandien. En bij degenen die hier niet aan mee willen of kunnen doen vanwege pijnklachten 'zit het tussen de oren'. De Ismakogie lessen in het eerste jaar waren een grote openbaring. Ik vond het wonderbaarlijk wat men kan bereiken met de juiste houding en de afwisseling van meer en minder spierspanning. Langzamerhand krijg je een indruk van - de samenhang en het spel van de spieren - en voel je je houding veranderen. Tot op de dag van vandaag vind ik dit een fascinerend proces, wat je stimuleert om steeds meer te weten en te ervaren.3.2. Wat vind ik belangrijke aspecten van Ismakogie?
- Ismakogie is logisch te verklaren,
- Ismakogie berust op de versterkte inzet van de hersenen, commando's van de hersenen naar de motorische zenuwen en vervolgens naar het spierstelsel,
- Ismakogie is een samenwerking van spieren, agonisten en antigonisten, met de zwaartekracht. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van de hefboomtheorie,
- Ismakogie leert je je gewrichten en spieren functioneel en economisch te gebruiken,
- Ismakogie is opgebouwd vanuit versterking van delen naar geheel (spierketting),
- Ismakogie is 'training' van lichaam en geest door gebruik te maken van alle bewegingen die je maakt. Lichaam en geest krijgen de rustspanning die zij nodig hebben,
- Ismakogie vraagt geen abnormale inspanning. Leert je juist zacht en vriendelijk te zijn voor je lichaam en hoeft geen spierpijn te veroorzaken,
- Ismakogie richt zich op het bewuste behoud en herstel van de natuurlijke processen van het lichaam, zoals doorbloeding, ademhaling, functioneren van de organen, coordinatie, functioneren van de bekkenbodem en kringspieren, houding en beweging,
- Ismakogie geeft vitaliteit en schoonheid,
- Ismakogie heeft een positieve uitwerking op de geestelijke gesteldheid,
- Ismakogie kan overal gedaan worden, ook in bed.
- Ismakogie geeft aantoonbare resultaten, o.a. een soepel, strakker lijf en een gezicht met een mooie, actieve uitstraling en minder rimpels,
- Ismakogie leert je om te gaan met de gewenste hoeveelheid spanning, met teveel spanning c.q. stress en te weinig spanning c.q. onderuitzakken en lichaamsdelen laten hangen',
- Ismakogie ontwikkelt zelfbewustzijn,
- Ismakogie ontwikkelt het bewustzijn om je lichaam goed te gebruiken hetgeen het geestelijk welzijn bevordert. Daarom is Ismakogie een levenslang proces,
Hoofdstuk 4
Verklaring van het Ismakogie-logo
4.1. Algemeen
Het Ismakogielogo symboliseert de beweging die ontstaat door de wisselende spanningstoestanden in het lichaam. Deze beweging is het fundamentele onderdeel van de Ismakogie. Deze bewegingen verlopen in golven en zijn een natuurlijke massage voor het lichaam. Met ellipsen en een cirkel worden de verschillende spannin- gen weergegeven. Het lichaam ligt in het midden van deze ellipsen en cirkel. De inhoud is een constant gegeven, maar varieert van plaats afhankelijk van de spierspanning, zie tekening A, het Ismakogie logo
A. Ismakogie logo
4.2. Betekenis ellipsen en cirkel
De middelste, verticale ellips geeft het lichaam weer in maximale strekking ofwel de lengtespanning. In deze lengte of strekspanning is het lichaam het slankst.Als we de spierspanning terug laten vloeien komen wij in de rustspanning ofwel de cirkel. Het lichaam is in rust en via de ademhaling ontstaat een minimale, golvende en harmonische afwisseling tussen strekken en buigen, het zogenaamde wiegen. Wordt deze beweging iets groter dan is het lichaam alert, startklaar om een beweging uit te voeren ofwel einsatzbereit.
Het spreekwoord: 'De boog kan niet altijd gespennen staan', zegt al dat de spieren zich ook zullen moeten ontspannen. Dit gebeurt mede onder invloed van de zwaartekracht en brengt ons lichaam in de horizontale ellips of wel de breedtespanning.
4.3 De Golfbewegingen
Door spanningswisselingen tussen de lengte- rust- en breedtespanning onstaan de golfbewegingen. In de rustspanning vinden hele kleine ritmische golfbewegingen plaats, zie 4.2. Deze zijn van binnen te voelen, maar van buiten nauwelijks waar te nemen.4.4. Langzaam bewegen
Om de beweging ofwel het verschil in spanning optimaal effect te laten hebben, spierversteviging, dient deze heel langzaam uitgevoerd te worden. Het langzaam terug laten vloeien van de spanning verdient extra aandacht, omdat dit een intensief proces is waar de spieren (doorgaans) niet aan gewend zijn. De bewustwording van: 'Wat gebeurt waar, en waar gebeurt wat in je lichaam', is een belangrijk onderdeel van het leerproces. In het duits kent men voor deze leermethode een mooi spreekwoord.
Hoofdstuk 5
Praktijkonderdeel
5.1. De praktijk opdracht: mijn houding
Voor het praktijkonderdeel heb ik gekozen voor de foto-opdracht. Vanuit de gedachte: 'Verbeter de wereld en begin bij jezelf', heb ik gekozen voor een foto van mijzelf van augustus 2003. Bij de beschrijving wordt uitgegaan van de anatomische houding, de arm met het horloge is dus links.5.2. De beschrijving van de houdingsproblemen
-
5.2.1. Voeten: Het gewicht is niet gelijk over de voeten verdeeld.
5.2.2. Knieën: De rechter knie 'lijkt' overstrekt.
5.2.3. Heupen: De stand is niet horizontaal.
5.2.4. Schouders: De stand is niet horizontaal. De linkerschouder wordt iets naar voren en omhoog getrokken.
5.2.5. Hoofd: Staat scheef en gedraaid.
5.2.6. Gezicht: Teveel spanning op kin.
5.2.7. Armen: De linkerarm is teveel gedraaid met de handrug naar voren. De linkerarm steunt onnodig op de heup.
5.3. Welke lichamelijke klachten kunnen hierdoor ontstaan?
De beschreven houdingsprobleempunten, zie 5.2. hebben allemaal met elkaar te maken.- Door de scheefstand wordt de ene kant van het lichaam overbelast, terwijl de andere kant van het lichaam te weinig geoefend wordt. De overbelasting kan klachten veroorzaken als pijn in de spieren, banden en gewrichten tot ontstekingen aan toe, die een chronische karakter kunnen ontwikkelen. In de kant van het lichaam dat te weinig gebruikt wordt, kan degeneratie ontstaan. Spieren verliezen het vermogen tot wisseling van spanning, vervetten en verslappen. Doordat de bekkenbodem verzwakt, kan er een verzakking ontstaan.
- Ook onstaat er doorgaans een holle rug of lordose in het lendengebied van de wervelkolom, of als deze er al is verergert deze. De lordose in het lendengebied gaat doorgaans gepaard met een lordose in de nek. Het gevolg is een scheve hoofdstand en een knik in de halswervelkolom waardoor het ruggemergkanaal naar de hersenen wordt afgeknepen. Dit kan hoofdpijnklachten en een onderkin veroorzaken.
- Door het scheeftrekken van de schouders wordt de inhoud en beweeglijkheid van de borstkas verminderd, terwijl de rugspieren niet actief gebruikt worden. Hierdoor kunnen ademhalingsklachten onstaan en klachten aan de banden en spieren van de rug.
- Na verloop van tijd zal het lichaam steeds schever worden en meer in elkaar zakken waardoor de ademhaling, de doorbloeding en het functioneren van de organen steeds slechter wordt.
- Bij deze manier van staan is het evenwicht erg verstoord waardoor er ook een groot risico op vallen bestaat. Een klein tikje en je ligt....
Hoofdstuk 6
Een aantal oefeningen ter verbetering van de houding
Vanuit de beschreven problemen wil ik drie oefeningen beschrijven om de houdiing te verbeteren. Bij iedere oefening wordt aangegeven waarom ik deze oefening adviseer. Ook geef ik advies hoe de oefening te integreren in de dagelijkse bewegingen, hetgeen de uiteindelijke bedoeling van de Ismakogie is.6.1. Bodemcontact versterken en lengtestrekking maken
Ik adviseer deze oefening, omdat de lengtestrekking een oefening is die invloed heeft op alle beschreven problemen. En omdat er met hulp van de handen een totale beweging van gemaakt kan worden. De oefening wordt beschreven vanuit een staande positie. In het kort wordt aangegeven hoe deze oefenigen ook zittend gedaan kunnen worden.6.1.1. Voorbereiding: Ga in de Ismakogische basishouding staan
De voetenBij Ismakogie ligt de basis in de voeten. We noemen dit het bodemcontact. Het gewicht is op beide voeten gelijk verdeeld. De voeten staan met de hielen dichter bij elkaar dan de voorvoeten. Het gewicht is gelijk verdeeld over de voeten en per voet weer gelijk verdeeld over de drie voet- steunpunten, zie tekening B.
B. xxxx
De knieen
Zet de knieen niet op slot en buig ze niet teveel. Wat wiebelen met de knieen levert de beste stand op.
Het bekken
Breng de stand van het bekken in de juiste positie door de oefening 'de broekrits sluiten'. Als de liesplooien glad zijn, staat het bekken in de juiste stand.
Schouders en armen
Houd de schouders zoveel mogelijk horizontaal recht en laag. Laat de armen naast het lichaam naar beneden hangen. Om te controleren of de schouders in de juiste positie staan, strijken we met de middelvinger over de schouder en laten de armen recht naar beneden zakken. Als de middelvinger ter hoogte van de broeknaad, los van het lichaam, hangt, is het goed.
Het hoofd
Zorg voor een rechte stand van het hoofd en een lange nek; draag het hoofd.
2 Rechte hoeken
Zorg dat de hoeken tussen voeten en onderbenen, tussen hals en onderkaak recht ofwel negentig graden zijn.
De gewrichten
Zorg dat de gewrichten van enkels, knieen, zitbeenknobbels, schouders verticaal boven elkaar staan. De oren dienen verticaal boven de schouders te staan.
6.1.2. De oefening: Bodemcontact versterken en lengtestrekking maken
Versterk het bodemcontact door de voetsteunpunten zacht de grond in te veren. Veer teglijkertijd de kruin in de richting van het plafond. Bij de juiste houding strekt het lichaam zich optimaal, dit is de zogenaamde lengtestrekking, zie tekening C. Laat de spanning heel langzaam terug vloeien tot in de rustspanning. Om de rustspanning goed te voelen, draaien we even van links naar rechts om de as van het lichaam.
C. xxxx
Opmerking 1
De lengtestrekking kan geintensiveerd worden tot een totaal beweging door de handen in te zetten. Geef de handen de leiding over de beweging door met de handsteunpunten of de middel- vinger de handen naar beneden te laten veren.
Opmerking 2
Ook zittend zijn de oefeningen versterking van het bodemcontact en de lengtestrekking heel goed uit te voeren. Het bodemcontact zijn dan de voeten en de zitbeenknobbels. We zitten met de zitbeenknobbels op het voorste deel van de stoel. We dienen loodrecht op de zitknobbels te zitten. Met wiegen, zachtjes van voor naar achteren bewegen, is dit te controleren. Bij deze houding staan de voeten op dezelfde manier als bij het staan.
6.1.3. De oefeningen bodemcontactversterken en lengtestrekking in de dagelijkse bewegingen integreren
Door de dag heen staan of zitten we heel wat tijd te wachten. Juist dan is het goed om er aan te denken om regelmatig het bodemcontact te versterken. Voetsteunpunten in de grond veren. Hierbij kunnen we b.v. ook het veren van de steunpunten afwisselen en b.v. ook 8tjes draaien, hetgeen bovendien goed is tegen flauwvallen.6.2. Heupen horizontaal houden
Ik adviseer deze oefening omdat een horizontaal staand bekken de juiste houding is.6.2.1. Voorbereiding
Ga in de Ismakogische basishouding staan, zie 6.1.1.6.2.2. De oefening heupen horizontaal houden
Verplaats het gewicht naar een been. Verstevig dit been, het zogenaamde standbeen, door de spierspanning te verhogen door de voet in de grond te veren. Door het maken van een standbeen treedt de hefboomfunctie in werking. Dit wil zeggen dat het andere been ofwel het speelbeen vanzelf omhoog gaat. Door de heupen ofwel het bekken horizontaal te houden is dit een oefening voor de tensor faciae latae, de spieren die voor de rechte stand van de heupen het belangrijkste zijn.Wissel van been.
6.2.3. De oefening heupen horizontaal houden in de dagelijkse bewegingen integreren
Bij staan opletten dat het gewicht verdeeld is over twee voeten met voldoende bodem- contact, waardoor de heupen horizontaal blijven staan. Het gewicht van het ene naar het andere been verplaatsen. Het zogenaamde speelbeen komt, om niet op te vallen, nauwlijks van de grond.6.3. Oefening schouderbladen naar achteren veren
Ik adviseer deze ofening om de schouders de juiste positie in te laten nemen. De oefening wordt vanuit een zittende positie beschreven.6.3.1. Voorbereiding
Ga in de Ismakogische basishouding zitten.Op zitbeenknobbels, op voorste deel van de stoel
Ga loodrecht op de zitbeenknobbels zitten op het voorste deel van de stoel, om de spierketting in werking te kunnen zetten en de benen vrij te kunnen bewegen, zie ook 6.1.2. opmerking 2.
4 Rechte hoeken
Door te zitten met 4 rechte hoeken bij: voet en onderbeen, onderbeen en bovenbeen, boven been en heupen, hals en onderkaak, wordt vookomen dat er blokkades ontstaan in het functioneren van de spierketting. De juiste zithoogte is hierbij van belang.
Voeten, schouders, hoofd en gewrichten zie 6.1.1
6.3.2. De oefening schouders naar de wervelkolom veren
Houd de armen opzij van het lichaam. Veer de schouderbladen naar de wervelkolom. Let op dat er geen holle rug ontstaat. De rug wordt smal, van voren worden we breed doordat de schouders naar achteren gaan. Dit komt overeen met het basisuitgangspunt van de Ismakogie: voor breed, achter smal. De handen draaien iets naar buiten.Opmerking 1
Bij de oefening kunnen ook de handen ingezet worden, waardoor de oefening intensiever wordt. Houd de handen met de handrug voor de borst ter hoogte van de schouderbladen en veer met de handen denkbeeldig de schouderbladen naar de wervelkolmom.
Opmerking 2
Wanneer we de oefening nog meer willen intensiveren kunnen we de onderste puntjes van de schouderbladen naar beneden veren. De handen houden we weer voor de borst ter hoogte van de schouderbladen. Zij 'trekken' aan denkbeeldige touwtjes de schouderbladen omlaag.
6.3.3. De oefening schouders naar de wervelkolom veren in de dagelijkse bewegingen integreren
Tijdens het zitten kunnen we dezelfde beweging maken door heel licht met de handen net onder het sleutelbeen van links naar rechts over de schouderkop te 'strijken', alsof er even iets gladgestrekken moet worden.Hoofdstuk 7
Slotbeschouwing
Omdat het onderwerp van dit werkstuk betrekking heeft op de verbetering van mijn houding heb ik de oefeningen die ik wilde adviseren meteen uit kunnen proberen. Een kleine selectie uit de vele oefeneningen die de Ismakogie heeft, was niet zo eenvoudig. Hierbij speelde vooral ook een rol dat slechts een subtiele verandering in de uitvoering van een oefening, weer een totaal ander effect op kan leveren.Omdat veel problemen in mijn houding met elkaar te maken hebben, heb ik uiteindelijk gekozen voor oefeningen waar meerdere problemen mee opgelost worden. Bij dit streven is mij voor de zoveelste keer opgevallen dat wanneer je al wat langer bezig bent met Ismakogie, er al heel snel sprake kan zijn van een totaal oefening. Een ander belangrijk punt bij de keuze van oefeningen was de integratie van de oefening in de dagelijkse beweging, omdat ik juist dit zo mooi vind aan de Ismakogie.
Naast het belang van het uitproberen voor de keuze van de oefeningen was het uitproberen van oefeningen ook een goede basis voor de beschrijving van de oefeningen. Van de beschrijving heb ik geleerd dat nauwkeurigheid erg belangrijk is. Dit heeft mij weer goed geholpen bij het opzetten van mijn eerste folder, eerste persbericht en de lessen met mijn oefengroep.
Hoofdstuk 8
Referenties / Literatuur
-
* Anatomie of movement, Blandine Calais-Germain, 1991, Seatlle
* Atlas van de anatomie, Sesam, deel 1 en deel 2, Werner Platzer, 1986, H. Buitgevers, Baarn
* De actieve Bekkenbodem, Elly Hoekstra en Doke van der Neer, 2003, Katwijk
* Interactief atlas of Human Anatomy, J. Netter
* Isma-info, diversen, tijdschrift van De Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging
* Syllabus Ismakogie, methode prof. Anne Seidel, Basiscursus, 2004, De Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging
* Syllabus Ismakogie, methode prof. Anne Seidel, Basisoefeningen, De Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging
* Syllabus Ismakogie, Das Tagebuch der Ludmilla Kucher, 1956/1958, Wenen
* Syllabus Ismakogie, methode prof. Anne Seidel, Het gezicht, 2001, De Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging
* Syllabus Ismakogie, methode prof. Anne Seidel, Taak van de Ismakogie, 2004, De Nederlandse Anne Seidel Ismakogie Vereniging
* Syllabus Vakdidactiek voor de docentenopleiding Ismakogie, Jan Lauret, 2002, Middelburg
* Repertorium Myologie, Alle dwarsgestreepte spieren in overzichtelijke vorm bijeengebracht Excerpta Leccionum Amsterdam
* Vorm en beweging, dr. A.H.M. Lohman, 1976 Utecht
* Vitaal en Mooi met Ismakogie, Elly Hoekstra en Doke van der Neer, 2001, Katwijk
* Werkboek anatomie en blessure preventie, Bob Bouber en Ted Willemsen, 1990, Amsterdam