LEREN, WERKEN EN DOEN

20 jaar geleden durfte niemand te denken dat werken en leren achter een beeldscherm zo snel op op een dergelijke grote schaal zou gebeuren; en nu gebeurt dat gewoon elke dag aan de hand van platte tekst en gewone plaatjes; bij miljoenen mensen die gewoon elke dag een paar uur achter een PC zitten.

Niet alleen wordt er gewerkt en naar plaatjes gekeken, maar ook naar bewegende beelden en tegelijkertijd worden er - haast vanzelf - dingen geleerd: gewoon spelenderwijs, zonder dat iemand of iets een persoon hoeft aan te zetten tot leren of de persoon in kwestie onmiddelijk hoeft te instrueren. Hoewel dat ook allemaal heel natuurlijk is te doen achter een computer op internet.

Heel veel volwassenen en kinderen zitten halve of hele dagen achter een beeldscherm. Alle content is tegenwoordig digitaal: teksten, beelden, geluiden en video; je kunt het zo gek niet noemen.

Als men aan het surfen is of iets opgestuurt krijgt, leest men teksten en neemt men dat op in het werk-geheugen en komen dingen daarna - vanzelf - in het lange-termijngeheugen. Men leert; dat staat vast. Al doende wordt er geleerd; spelenderwijs; werkenderwijs. En dat alles achter een beeldscherm.

Samenvattend

De plotselinge doorbraak van het wereld wijde web is een echte revolutie geweest. Niet alleen voor de communicatie en informatie-technologie, maar het heeft ook de hele wereld van de leermiddelentechnologie op zijn kop gezet. Momenteel zitten er wereldwijd een miljard mensen dagelijks achter een beeldscherm en is bijna alle content waar mee gewerkt wordt, digitaal: teksten, plaatjes, geluid en zelfs video. Het is nu ook heel normaal dat kinderen werken en met groot gemak een klusje doen achter een beeldscherm. We hebben dit bij de start van onze vakgroep, in 1982, niet voor mogelijk gehouden dat rond 2000, en op deze wijze te bereiken; alleen maar kunnen dromen. Toch heeft onze vakgroep daar in Nederland een grote bijdrage aan geleverd. Wij waren de eerste die onderwijs gaven in het ontwerpen en ontwikkelen van allerlei losse digitale componenten van e-learning omgevingen; het spelenderwijs leren om gaan met allerlei tools; en de samenhang tussen de delen steeds goed lieten zien.

We hebben ontdekt dat werken of iets doen achter een beeldscherm er ook haast vanzelf toe leidt dat men met leren bezig is en ook daadwerkelijk iets leert; zelf feitjes. Als je een taak uitwerkt, zoek je informatie op het web om die klus te klaren; je komt heel veel tegen en je leert voortdurend iets bij. Het hele leren werd als het waren spelen: tijdens het probleem-op-lossen. De motivatie kwam ook weer terug. Iets doen is altijd leuker dan iets absorberen. Het spelend leren, en leren door een eenvoudige of complexe opdracht uit te voeren, blijkt motivatieverhogend te werken voor kinderen zowel als voor studenten. Leren is - net als in de economie - een kwestie van vraag, in plaats van aanbod geworden: pull in plaats van push. Dus geen kwestie meer van instructie maar van leren; leren door iets te doen - een opdracht zien te maken. De computer bleek niet op weg te zijn in de richting van een instructiemiddel - wat velen dachten - maar in de richting van een gereedschap. Men kan met een computer constructief bezig zijn en tijdens het werken informatie verzamelen en aldoende leren. Dat is het nieuwe van dit tijdperk. De nieuwste java-technieken maken het ook mogelijk kleine gesimuleerde micro-werelden te scheppen waar leerlingen van middelbare scholen additionale ervaringen kunnen opdoen die ze niet in de leerstof zelf kunnen vinden; waar inzicht kan worden verkregen in de natuurkunde zoals vroeger in de wegbezuinigde biologie- en scheikunde-lokalen gewoon was. De internet-generatie krijgt weer de leermiddelen waar ze recht op hebben.

Velen binnen TO hadden zich dat toch iets anders voorgesteld. Velen van ons dachten niet in termen van grote landelijke providers en alles - ook in de scholen - online te gaan doen (de telefoon-tikken zouden het onderwijs onbetaalbaar maken). De meesten dachten ook niet in termen van web-sites en web-pages, maar meer in termen van COO, CAI, CBT en courseware. Ook dachten we dat leren niet zo eenvoudig en simpel met platte tekst en plaatjes zou gaan - dus feitelijk net zo als een leerboek - maar toch minstens met een intelligente schil of AI-achtige (artificiele intelligentie). Soms hebben we de oplossing iets te ver van huis lopen zoeken. Het bleek simpeler te zijn. Afin, voortschreidend inzicht en ervarings-leren past ons allen, ook de docenten en de onderzoekers. Het is nu zaak verder voor iedereen in Nederland leermiddelen te gaan maken en leereffecten te onderzoeken. Want er is nog ontzettend veel te doen.

Bepaalde wetenschappers hadden tot een jaar of vijf geleden enorme overspannen ideeen en verwachtingen van 'tutoriele courseware', 'Computer Assisted Instruction' (CAI), Computer Ondersteund Onderwijs (COO), Artificiele Intelligentie (AI) en dergelijke. Men had er vaak absolute ideeen over. Voorwaarden voor succes. En nu is het een succes; maar op een andere manier dan men had gedacht. Wetenschappers hadden vaak hele hoogdravende ideeen en voorstellingen van courseware of AI. Maar achteraf gezien hadden ze veel te vaak en veel te veel hoogdravende ideeen van goed courseware en goede AI. Feitelijk zaten ze toen luchtkastelen te bouwen. Ook informatici. Niemand zocht het dicht bij huis. Eenvoudige files met platte tekst en simpele codes. Het succes is juist gaan zitten in de gewone platte lineaire tekst en ascii-georienteerde dingen.

Het succes van de gewone wetenschappers, die rustig bleven voortbouwden aan hun eigen ideeen, hun eigen concepten en hun eigen idee van prototypes, en op massa-schaal dachten, is waarheid geworden. De uitvinder van de gewone HTML-tags en voor hem de uitvinder van drag-and-drop en de desk-top werden in hun tijd - nog niet zo lang geleden - door bepaalde lieden echt niet direct serieus genomen.

De gewone instrumentatietechnologen hebben uiteindelijk een geweldig succes behaald. 'Toegepaste Onderwijskunde' (TO) en de vakgroep 'Instrumantiatietechnolgie' (ISM) hebben daar in belangrijk mate toe bijgedragen. Honderden miljoenen zitten tegenwoordig achter een beeldscherm; alle contents en veel meer is digitaal; en alles is teacherfree. Men begrijpt en men leert; spelenderwijs. Niet alles is nog rijp; niet alles is nog doordacht; maar de contouren van een nieuwe maatschappij tekenen zich af.

Enschede, 10 sept. 2001; updated jan. 31, 2002 en May 1, 2002