Onderzoek naar de functionaliteit van de WEB-sites van Rik Min en anderen.

Door : A. Kroon en J. v.d. Veer, TCW studenten

Evaluatie-onderzoek; Toegepaste Communicatiewetenschappen.
maart/april 1997

Het internet

1.1 Inleiding

Het internet is een verzameling computers die wereldwijd met elkaar in verbinding staan. Het is ontstaan bij de Amerikaanse defensie, omdat er behoefte was aan een snelle communicatie tussen de verschillende militaire nederzettingen, vestigingen e.d. Al snel maakte ook de universiteiten gebruik van dit internet. Het was een ideaal middel om met collega's over een vakgebied snel van gedachten te wisselen, informatie te sturen en te ontvangen. enz. In dit stadium ging het vooral om het versturen van 'kale' gegevens, zoals tekst-bestanden. Om een nog steeds onbekende reden is het internet erg populair geworden over de hele wereld. Wat ooit een snel communicatie-middel was voor hoofdzakelijk professionele instanties, werd een 'speeltje' op de computer van de gewone PC-hobbyist. Tientallen miljoenen mensen begeven zich vandaag de dag op het internet. Ze zoeken informatie op en bieden het aan. Het internet is voor velen het nieuwe vermaak geworden. Velen internet hobby-isten associeren daarom het internet niet (meer) met communiceren met droge vak-technische lappen tekst, maar eerder met kleurige sites met UFO-foto's of vrouwelijk naakt.

Dat betekent echter niet dat het internet z'n oorspronkelijke primaire functie niet meer vervult, maar met de verandering van de aard van de gebruikersdoelgroep, is er wel een sterke verandering opgetreden in de manier waarop het internet n_ gebruikt wordt. Als men de ontwikkeling van het internet in beschouwing neemt dan kunnen we zien dat er twee globale gebruikersdoelgroepen ontstaan zijn :

1. Een gebruikersdoelgroep die 'surft' voor het vermaak (visuele aantrekkelijkheid is belangrijk)

2. Een gebruikersdoelgroep die gericht zoekt naar bepaalde informatie (louter tekstgebaseerde presentatie van informatie is geen punt)

Deze indeling heeft enigszins een parallel met het Elaboration Likelyhood Model. Binnen dit model worden er twee manieren van informatie verwerking omschreven, namelijk volgens de centrale route en de perifere route. Informatie verwerking volgens de centrale route houdt in dat iemand informatie vooral op inhoudelijke kwaliteiten beoordeelt en ook selecteerd. Informatie verwerking volgens de perifere route houdt in dat iemand tijdens de informatie verwerking veel meer let op bijkomende kenmerken van een boodschap. Voor deze groep mensen is de precieze inhoud van een boodschap minder van belang. Men let meer op oppervlakkige' kenmerken zoals kleur, plaatjes, snelle teksten, enz.

Gezegd moet worden dat ondanks deze twee-deling er niet beweerd wordt dat er een scherpe grens is tussen beide groepen. Beide gebruikersgroepen zijn te zien als twee extremen op een continu¸m. In deze evaluatie worden twee web-sites nader onder de loep genomen die juist op deze twee omschreven doelgroepen gericht zijn. De twee web-sites in kwestie zijn: De site van docent/onderzoeker Rik Min en die van het communicatiebureau Harlon. De centrale vraag is dan: In hoeverre voldoen deze web-sites, gegeven hun doelgroep, aan hun functie. Wij zullen dit doen door eerst een korte uitleg te geven over het internet, functies en evaluatiemethoden. In de volgende hoofdstukken zullen we de evaluatie van de web-sites bespreken.

1.2 Internet en functies

Elke web-site heeft zijn eigen doel en doelgroep en het zijn juist deze punten waarmee een evaluatie van een web-site mee begint. Een web-site moet daarom toepasselijk zijn gezien het doel van de aanbieder, maar vooral gezien (het doel van) de doelgroep. Het doel van de aanbieder is vrij rigide, maar het doel van de gebruiker is zeer flexibel. Hij kan van het ene op het andere moment een ander doel voor ogen hebben en daarmee op het internet surfen. Komt die gebruiker aan bij een web-site van een aanbieder, dan ontstaat er een relatie die de functie van het internet binnen deze tijdelijke relatie bepaalt. Verandert de gebruiker van doel en gaat hij naar een andere web-site dan ontstaat er een andere relatie en daarmee functie van het internet. In schema:

Zo kan men inherent aan de relatie tussen aanbieder en gebruiker verschillende functies van het internet ontdekken:

Vooralsnog is het de gebruiker die deze relatie definieert, omdat zij diegenen zijn die een bepaald doel voor ogen hebben wanneer ze het internet opgaan. Afhankelijk van dit doel zullen zij bepaalde websites of nieuwsgroepen bezoeken om hun doel te realiseren.


Een belangrijk deel van de huidige doelgroep heeft zelfs een vierde functie aan het internet toegevoegd, namelijk een entertainmentfunctie. Deze mensen hebben het internet ontdekt als een nieuwe entertainmentmedium, naast de bestaande traditionele media zoals televisie en de radio. Deze mensen zoeken veelal niet naar grote lappen tekst, maar naar korte, goed gestructureerde webpagina's en -sites, waar mee het makkelijk 'surfen' is. Zo bestaat er nu ook een doelgroep die niet 'surft' op basis van tekstgebaseerd hyperlinks, maar nu ook op basis van visuele hyperlinks, zoals plaatjes, iconen, clickable maps en dergelijke. Voor het internet betekende dit dat de overheersing van platte, lange documenten vervangen werd door korte, op visualisering gebaseerde documenten. Er is als het ware een web-dilemma ontstaan: welk formaat is nou eigenlijk het beste?

Aanbieders willen meestal dat hun web-site bezocht wordt door zoveel mogelijk mensen, en om te voorkomen dat als iemand op een specifieke web-site terecht komt en na het zien van een enorme lap tekst meteen weer afhaakt, richt men een web-site vaak in met veel plaatjes, icons en een goede structuur in de tekst zodat niet teveel gescrolled hoeft te worden. Met deze hulpmiddelen probeert men een web-site te ontwikkelen die aantrekkelijk en inhoudelijk relevant is voor de 'surfer' en precies aan die functie voldoet waarvoor hij ingericht is. Zo probeert men de 'surfer' vast te houden op de web-site. De uitkomst van deze ontwikkeling is dat het internet een boeiend, flexibel en een multidimensioneel medium is.

1.3 Internet en zoeken

Als een aanbieder zijn web-site gereed heeft gemaakt met in het achterhoofd het doel, functie en doelgroep van de web-site, dan kan hij met zijn Home-Page gevonden worden door een van de vele search-engines. Een search-engine kan het best omschreven worden als een zoekmechanisme, dat op basis van trefwoorden die de gebruiker definieert, naar web-sites zoekt. Een gebruiker die al dan niet op zoek is naar een specifiek onderwerp gebruikt een search-engine om te zien welke web-sites er op het internet zijn die die informatie aanbieden die hij zoekt. Dit kan per onderwerp gaan, per persoon of per naam van de organisatie/instantie die men zoekt. Er zijn vele search-engines, zoals net search, lycos en alta-vista, om maar eens een paar te noemen. Het is dus zaak voor een aanbieder om een web-site te creeeren die functioneel en aantrekkelijk is maar bovenal makkelijk door de search-engines gevonden kan worden. Een web-site is als een uithangbord boven de digitale rijksweg die opgemerkt dient te worden door (de passagiers in een van) de vele search engines. Kan de gebruiker een web-site eenmaal makkelijk te vinden, dan komen inrichting, functionaliteit en andere zaken aanbod. Hier betreden we het terrein van evaluatie van web-sites.

1.4 Plaats evaluatie in het ontwerpproces

Het ontwerpproces van communicatieprodukten bestaat uit zes fasen, die in onderstaand figuur aan de linkerkant staat weergegeven. Dit ontwerpproces is ook algemeen toepasbaar op web-sites, maar er zijn andere variaties denkbaar. Een alternatief is bijvoorbeeld te vinden in de figuur, waar naast het ontwerp-proces een 12-stappenplan is opgenomen. Dit stappenplan is terug te voeren naar onderstaand ontwerpproces , daarom hebben we de elf stappen in de rechterkolom van onderstaand figuur gezet ter hoogte van de fases waarvan wij denken dat ze daarop terug te voeren zijn.

de formatieve evaluatie valt in het ontwerpproces bij de test & revisie fase. Als we de vergelijking met het stappenplan even doortrekken, dan kunnen we spreken over een evaluatie van een ontwerp-website. Een formatieve evaluatie van een ontwerp-website levert informatie op over de bruikbaarheid en nut van een web-site, gezien de randvoorwaarden die de aanbieder zelf, gebruikers en de informatie-ergonomie aan het ontwerp stellen. Dit is dan ook het doel van deze formatieve evaluatie, toegepast op de web-sites van Rik Min en Harlon Communications.

1.5 Formatieve evaluatie

Het formatief evalueren van web-sites op een wetenschappelijke wijze is moeilijk, omdat er nog geen kant en klare evaluatiemethoden en modellen ontwikkeld en uitvoerig getest zijn. Veel van de huidige beschikbare evaluatiemethoden zijn afkomstig uit de wetenschapsvorming rondom de 'human-computer interactie', maar er zijn ook meer concrete, doch slecht verkrijgbare artikelen, specifiek voor het opzetten en evalueren van web-sites. Deze artikelen zijn semi-wetenschappelijk en een om een echte wetenschappelijke evaluatie van web-sites uit te voeren maken we gebruik van een combinatie van deze twee informatiebronnen.

Aangezien het in dit geval gaat om een formatieve evaluatie van reeds bestaande web-sites, kan men zich terecht afvragen waarom toch een formatieve evaluatie uit te voeren, als de web-sites die wij gaan evalueren al klaar zijn. Formatieve evaluatie hoort immers plaats te vinden in het ontwerpproces en niet achteraf. Bij de meeste communicatie produkten gaat dit wel op, maar een web-site heeft een wel heel dynamisch karakter. Dynamisch wil in dit geval zeggen dat web-sites, indien goed beheerd, een iteratief ontwerpproces doorlopen hebben; of met andere woorden: een web-site is nooit af. Informatie moet vaak ge-updated worden, nieuwe technieken ingepast worden, noem maar op. Vaak is het voor sommige bedrijven het belangrijker om eerst op het internet te komen en dan verder te werken aan bijvoorbeeld functionaliteit en uiterlijk. Het ontwerpproces en de formatieve evaluatie van web-sites is ¸berhaupt moeilijk, omdat er gewoonweg geen ideale, perfecte web-site is. Het formatief evalueren van web-sites levert informatie op over de bruikbaarheid en nut van een (ontwerp-) web-site voor een specifieke doelgroep die een bepaalde activiteit binnen een bepaalde omgeving uitvoeren.Bij een formatieve evaluatie van web-sites komen, ongeacht het type, altijd de volgende kenmerken aanbod:


De evaluatie methode die uiteindelijk gekozen zal worden, zal altijd deze vier aspecten in zich dragen. Het doel van deze opdracht wordt dan ook duidelijker: bij het formatief evalueren van web-sites gaat het erom om te kijken met welk doel een aanbieder zijn web-site opgezet heeft en voor welke gebruikersdoelgroep. Als men dit weet kan men gaan kijken naar de functie die de web-site naar de gebruikersdoelgroep toe moet realiseren en of de gebruikersdoelgroep deze functie ook onderkent en de web-site daarvoor gebruikt. Hierna kan men gaan kijken naar de toepasselijkheid van de inhoud en vormgeving van een web-site, gezien de doelgroep en functie. Dit levert allemaal informatie op over de bruikbaarheid, nut, relevantie en toepasselijkheid van een web-site. Op basis van de erkregen informatie kan men de (ontwerp-) web-site veranderen zodat de eventuele gebreken en ontoepasselijkheden verbeterd kunnen worden.

1.6 Soorten formatieve evaluatiemethoden

Nu we weten wat de plaats van formatieve evaluatie in het ontwerpproces is en wat er precies onder formatieve evaluatie van web-sites moet worden verstaan, kunnen we verder gaan door ons af te vragen volgens welke methode we gaan evalueren. Wij hebben net al gezegd dat er geen ideale web-site is en dat er nog geen kant en klare evaluatiemethoden en modellen ontwikkeld en uitvoerig getest zijn waarmee we kunnen werken. Er is, met andere woorden, geen norm waaraan we web-sites kunnen toetsen. Dit is echter geen enkel probleem, want de literatuur rondom de mens-computer interactie levert ons een aantal toegepaste methoden aan:

  • Experimenten:

    Het testen van vooraf opgestelde hypotheses naar de variabelen van interesse, binnen een gecontroleerde omgeving. Toepassen van statistische methoden op de data.

  • Interactie-onderzoek: observatie van gebruik:

    Deze methode is gericht op het observeren van gebruikers en hun interactie met een bepaalde web-site. Veel aandacht wordt hierbij besteed aan de informatie-egonomie en de user-interface.

  • Interpretatieve evaluatie:

    Verzamelen van opinies e.d. van gebruikersdoelgroepen door middel van interviews en enqu'tes. Kijken hoe gebuikersdoelgroepen een bepaalde web-site gebruiken, met welk doel en in welke context. Toepassen van statistische methoden op de data.

  • Predictieve evaluatie:

    Kijken welke problemen er op zouden kunnen treden bij de interactie van de gebruikersdoelgroepen met een web-site, is een soort inhoudsanalyse met veel gebruik van introspectie.

    1.7 Gekozen evaluatie methode & Werkwijze

    Geen van bovenstaande methoden is echt toereikend voor wat wij willen. Daarom is er een combinatie nodig van bovenstaande methoden, met uitzondering van de interactie-observatie. Wij willen, gezien de verschillende functies van het internet, kijken inhoeverre web-sites van elkaar verschillen en of de web-sites wel toepasselijk zijn gezien de doelgroep en de functie waarmee het gebruikt wordt. We gaan twee web-sites ter vergelijking evalueren. Een web-site is die van R.Min die zijn web-site voor diverse doeleinden gebruikt, waaronder een onderwijs ondersteunende informatie functie; de ander is de web-site van Harlon Communications, die met hun web-site aan professionele internetcommunicatie doet. We evalueren deze twee web-sites om te kijken : In hoeverre voldoen deze web-sites, gegeven hun doelgroep, aan hun functie. Een vergelijking van deze web-sites is wel mogelijk, maar niet relevant, omdat de twee web-sites fundamenteel van elkaar verschillen in doel, doelgroep en functie. Het vergelijken van deze twee web-sites is als het vergelijken van appels en peren. De werkwijze bij het evalueren van de twee web-sites verschilt per web-site. Bij de web-site van Rik Min zullen we de doelgroep van de web-site laten kijken naar o.a. relevantie en nut van de web-site en zijn informatie. Dit zullen we doen aan de hand van een enquete die we opgesteld hebben voor de studenten van Rik Min, oftewel een interpretatieve evaluatie. Deze studenten vormen namelijk een belangrijke doelgroep van Rik Mins' web-site en we zullen hun alleen dat gedeelte op de web-site laten evalueren dat voor hun relevant is (zoals aanvullende informatie over vakken). De resterende gedeelte van de web-site zullen we zelf evalueren. Harlon communications' web-site wordt ander geevalueerd dan de web-site van Rik Min, omdat deze web-site fundamenteel verschilt qua doel, doelgroep en functie. Belangrijker nog is het feit dat de doelgroep van Harlon Communications moeilijk te peilen is qua omvang en samenstelling waardoor het moelijk is deze doelgroep te betrekken in de evaluatie. Derhalve zullen we een predictieve evaluatie toepassen op de web-site van Harlon Communications.

    2 Evaluatie van de homepage van Rik Min

    2.1 Inleiding

    Het evalueren van een bepaalde web-site kan op hele oppervlakkige wijze geschieden. Men kan op zoek gaan in de aanwezige literatuur om daar een aantal criteria uit te halen om de web-site aan te toetsen. Er is al zeker het een en ander geschreven over waar je zoal op moet letten bij het maken van een web-site. Bij het evalueren van een reeds bestaande site is het erg verleidelijk om de in de literatuur geopperde adviezen en gestelde criteria recht-toe-recht-aan toe te passen. Dit is zeker handig, maar ook vaak erg gevaarlijk om dit zomaar te doen: Veelal is de literatuur vrij algemeen in de wijze van het stellen van eisen en criteria. Dit brengt met zich mee dat bepaald niet al het geschrevene relevant is voor een web-site.

    In bijlage 1 staan twee screendumps van Min's web-site. Het is erg belangrijk om eerst vast te stellen of de auteur van een pagina alreeds een enigszins vastgesteld doel en een bepaalde doelgroep voor ogen heeft. Deze twee factoren bepalen in grote mate wat de inhoud is van een pagina en hoe deze er uit ziet. Ook spelen de beschikbare tijd en geld een rol. Al deze factoren kunnen gezien worden als contigenten, en het is alleen zinvol om binnen deze contigenten een pagina te evalueren.

    Allereerst doen we een kleine 'case-studie' over de pagina van Min. We hebben het alreeds gehad over de vier punten die van belang zijn bij de (formatieve) evaluatie. Dit waren de gebruikerskenmerken, hun activiteiten, de context waarin zij de site gebruiken en de kenmerken van de web-site zelf (vorm/inhoud). Deze punten krijgen nu een meer hun concrete invulling. Daarna gaan we de web-site evalueren aan de hand van criteria die relevant blijken binnen het geschapen kader.

    2.2 De web-site van Min

    Om tot een afbakening te komen voor wie de site bedoeld is, moet je vaststellen welke doelgroepen wel en welke juist niet worden beoogd. Tevens wordt hier duidelijk gemaakt welk doel de pagina behartigt t.a.v. de doelgroepen.

    Een steeds serieuzere doelgroep worden de studenten. Op de web-site staan bijvoorbeeld sheets van vakken, relevante literatuur,enz. De site heeft in dit verband vooral de functie als communicatiemiddel naar de studenten toe. Als bijeffect is het gebruik maken van het internet als communicatie ook bevorderlijk voor de studenten zelf. Deze doen er immers verstandig aan om te zorgen dat ze met dit fenomeen om kunnen gaan. Het is nog wel hoofdzakelijk een eenzijdig manier van communiceren: Het is vooral Min die informatie aanbied, zonder verder respons van de studenten. Het is tot nu toe nog onduidelijk in hoeverre gebruik wordt gemaakt van de web-site door studenten.

    Een tweede doelgroep is het geheel aan vakgenoten over de hele wereld. Min's vakgebied heeft te maken met wiskundige simulatie-modellen. Op het net publiceert hij hierover diverse artikelen, papers en gedeeltes uit eigen boeken. De respons hierop begint meer en meer te komen, al is het een traag proces.

    Als een verdere afbakening, voor je de web-site maakt, kan je ook bepaalde groepen juist uitsluiten. Zo is Min's pagina duidelijk (nog) niet geschikt als een soort visitie-kaartje voor de 'toevallige passant'. Dit is duidelijk te zien aan de tamelijk onoverzichtelijke uitstraling van de site. Om op zich een pagina interessant te maken voor iemand die zomaar langssurft, moet je meer tijd steken in uiterlijkheden: plaatjes, overzichtlijke opbouw, functioneel gebruik van kleur, enz. Min's site kent deze kwaliteiten nauwelijks, maar daar heeft hij min of meer bewust voor gekozen. Min is eigenlijk gedwongen om een keuze te maken tussen inhoud en uiterlijk, aangezien hij maar een bepaalde hoeveelheid tijd en geld tot z'n beschikking heeft. De aard van Min's doelgroepen maakt de zorg voor uiterlijkheden minder noodzakelijk. Studenten de vakgenoten zullen van zichzelf al genoeg motivatie hebben om op de pagina te kijken (het zijn in-crowd groepen). Vanuit hun oogpunt is de inhoud van de web-site in zoverre interessant genoeg, dat het gebrek aan uiterlijkheden geen 'make-or-break' factor is. Vandaar dat Min zich vooral heeft geconcenteerd op de inhoudelijke aspecten, al is de ambitie wel aanwezig om de site esthetisch en ergonomisch meer verantwoord te maken.

    2.3 Evaluatie

    Nu bekend is binnen welk scenario Min z'n pagina op gezet heeft, kan je een stuk gerichter vaststellen welke criteria relevant zijn bij de evaluatie. Sommige criteria die gebruikt worden zijn echter tamelijk algemeen van aard. Min's overtredingen t.a.v. de 'wetten van het web' kennen echter bepaalde 'verzachtende omstandigheden', zoals is gebleken. Daarom is het verstandiger dat men voor zichzelf bepaalt hoeveel gewicht de kritiek en de aanbevelingen moet krijgen. Dit laten wij in het midden.

    Doelgroepen

    Het is al duidelijk gemaakt dat het bepalen van de doelgroep erg belangrijk is. Ook is duidelijk geworden dat Min al heeft gekozen voor bepaalde doelgroepen. De vraag is in hoeverre er is rekening gehouden met de aard van de doelgroepen en de consequenties die dat heeft op de web-site.

    Een positief punt is dat Min z'n pagina zoveel mogelijk tweetalig (Nederlands en Engels) wil houden, waar nodig is. Voor de studenten is dit niet nodig, maar voor communicatie met vakgenoten over de gehele wereld natuurlijk wel.

    De web-site ziet er erg complex uit, terwijl algemene richtlijnen aangeven dat een onoverzichtelijke, complexe web-site eigenlijk taboe is. Waarom Min hier weinig aandacht aan besteed heeft, is reeds beschreven (weinig tijd/geld, incrowd-doelgroepen). Toch kun je je afvragen hoever de tolerantie van de site-bezoekers is. Iemand die te lang moet zoeken naar een bepaalde pagina of bepaalde informatie, haakt op een gegeven moment af. Het is daarom beter om maar niet te gokken op het geduld en doorzettingsvermogen van de site-bezoeker. Meer aandacht aan uiterlijkheden en de structuur van de web-site kan juist een effectievere communicatie mogelijk maken en staat zo in dienst van de inhoudelijke boodschap.

    In de volgende paragrafen wordt verder uitgewerkt hoe de opbouw van gehele site en z'n pagina's momenteel is, en welke richtlijnen de literatuur stelt.

    Opbouw van de Site

    Een persoon moet binnen een site zich snel kunnen verplaatsen en moet volledig in controle zijn over wat hij doet. Daarvoor zijn bepaalde punten noodzakelijk.

    Het is belangrijk om de boomstructuur van de web-site zo eenvoudig mogelijk te houden. Wordt een bepaalde tak van de boom te 'zwaar', dan kan er beter een nieuwe site van gemaakt worden. Een site moet sowieso niet te groot worden. Er moet voor gezorgd worden dat de site een niet te 'platte' en niet en te 'diepe' structuur heeft. Een site werkt optimaal als er balans gevonden wordt tussen diepte en breedte.

    De site van Min is blijkbaar niet volgens deze regels op gesteld. De pagina is in de loop van de tijd langzaam uitgedijd in alle richtingen. Hierbij is de pagina erg groot geworden zonder een duidelijk beleid in de groei van de pagina. Min's pagina kent verschillende onderwerpen die te weinig van elkaar gescheiden zijn. Alles is nu nog op een hoop gegooid. Het is beter om de omvang van de site in te perken. Hiebij hoeft geen informatie verloren tegaan, het is eerder een kwestie van een betere structurering. De huidige site, te vergelijken met een grote onoverzichtelijke stad, zou je moeten opdelen in kleinere dorpen. Opdelen in verschillende sites dus. Zoals een bezoeker aan een dorpje eerder weet hoe het stratenstelsel in elkaar steekt, zo weet een bezoeker aan een kleinere site ook eerder waar hij wat moet zoeken. Immers, de structuur per site wordt zo zowel platter als minder breed. Een concreet voorstel is het volgende: Maak van de homepagina een hele simpele overkoepelende pagina met een verwijzing naar de verschillende sites. Deze sites kunnen bijvoorbeeld zijn: Parallelisme, studenten, persoonlijke, overig. Maak pas binnen deze sites een verdere indeling, die sowieso alleen relevant is voor die bepaalde doelgroep. Op Min's huidige startpagina kan je bijvoorbeeld al gelijk springen naar bepaalde papers em boekfragmenten over Min's vakgebied. Het is beter om dit alleen onder te brengen onder een parallelisme-site. Zo komt er een betere hierarchische structuur in de pagina en kan een bezoeker sneller afbakenen wat er niet en wel relevant is voor hem/haar. Neemt Min deze nieuwe indeling in meerdere sites over, heeft hij het voordeel dat hij z'n pagina doegroepgericht kan bekend maken. Voor de student geeft hij dan het adres van de 'studenten'-site op, en voor vakgenoten het adres van de parallelisme-site.

    De startpagina moet een goed overzicht kunnen bieden op wat er binnen de site te vinden is. De start pagina moet er dus overzichtlijk en orderlijk uit zien. Maak daarbij zo goed mogelijk onderscheid tussen de verschillende onderwerpen. Zowel inhoudelijk als met pagina indeling.

    Dit punt is alreeds enigszins bij het vorige punt aan de orde gekomen. Een andere startpagina is natuurlijk ook een logisch vervolg van de herstructering van de hele site. De startpagina zoals die nu is, is veel te complex en onoverzichtelijk. De pagina kan veel simpeler en beknopter. De startpagina hoort eigenlijk niets anders te zijn dan een doorsluispagina naar de verschillende onderwerpen. De startpagina moet dus vooral een menu-functie vervullen. Meer dan een globale inleiding over wat de pagina inhoud is niet nodig. Meer gedetailleerde informatie hoort lager in de boom. Min's home-page kent echter veel overtolligheden. Sommige informatie is dubbelop en andere informatie hoort lager in de structuur thuis. Gezien het feit dat vele computers tegenwoordig kleuren-monitoren hebben, is het een gemiste kans om hier niet op een functionele manier iets mee te doen. Je zou kleuren kunen toepassen omdat verschillende domeinen mee aan te geven. Een voorbeeld: Je assosieert een onderwerp met een bepaalde kleur en geeft de achtergrond binnen het domein van dat onderwerp dezelfde kleur. Bij het gebruik van kleuren moet de leesbaarheid niet in gevaar komen.

    Links moeten duidelijk als links aanwijsbaar zijn en zorg ook voor voldoende links. Geef voor links die naar hetzelfde verwijzen dezelfde naam. Maar dus ook: Gebruik nooit eenzelfde naam voor een verwijzing naar verschillende dingen.

    Links zijn natuurlijk altijd heel mooi 'aan te kleden' met behulp van iconen en clickable-maps, maar Min kiest bewust voor een simpelere presentatie wijze. Daar is niets mis mee. Echter, als je alleen links in de vorm van woorden gebruikt, moet je dit wel overzichtelijk doen. Zoals gezegd dient de home-page hoofdzakelijk als een menu voor de rest van de site(s). Dit brengt bepaalde eisen met zich mee. De links kunnen beter als een puntsgewijze opsomming gepresenteerd worden i.p.v. een opsomming in lopend proza. Dit laatste doet Min. Dit is minder prettig om naar te kijken en minder overzichtelijk. De links hebben soms dezelfde naam, terwijl ze naar verschillende dingen verwijzen. Ook kunnen er verschillende links zijn die juist naar hetzelfde verwijzen. Hier moet wel iets aan gedaan worden. Min moet in het aanmaken van links meer rekening houden met de hierarchische structuur van de site. Veel links aanmaken kann de gebruiker in staat stellen om snel overal te komen, maar kan hem ook snel doen verdwalen. Soms kan het handig zijn om bepaalde links niet te maken. Hiermee kan men de gebruiker in staat stellen eerder de eigenlijke structuur van de site in te laten zien. Hoe minder links er zijn, hoe overzichtelijker. Min's site kent hier en daar dus een 'overkill' aan links (Vb: het aantal links dat overal vandaan verwijst naar Min's boek.Minder verwijzingen zou ook volstaan).

    De opbouw van de webpagina

    Als iemand een webpagina ziet, moet deze er gelijk al orderlijk uit zien. Het mooiste is dat in een oogopslag te zien is wat deze pagina te bieden heeft. Dit betekend niet dat alle informatie in een window past, maar dat bij veel meer informatie op z'n minst een kort overzicht wordt gegeven over de rest van de inhoud van de pagina. Voeg bij grote pagina's een inhoudsopgave met hyperlinks toe. Zet onderaan de pagina ook een links naar boven.

    Aan gezien de pagina's van Min's site vaak erg lang zijn, is het gebruik van links binnen een pagina vaak wel nodig. Vaak staat er onderaan een lange pagina inderdaad een links naar boven toe. Ook maakt Min gebruik van een inhoudsopgave met hyperlinks, zoals op de home-page. Het is zaak dit consequent door te voeren bij alle lange pagina's die de site rijk is.

    Wat ook kan helpen om een meer overzichtelijke pagina te krijgen is een vaste opmaak. Dit maakt de pagina-opbouw voorspelbaar voor de gebruiker, en dus gemakkelijker. Dit is iets wat Min wellicht niet altijd kan doorvoeren, maar toch wordt er momenteel nog te weinig gebruik van gemaakt. Zo zien de twee home-pages (nederlands en engels) er wel erg verschillend uit. Het is op den duur waarschijnlijk zowel voor de gebruiker en de auteur gemakkelijker om een vaste 'template' te gebruiken. Zo hoef je bepaalde elementen die in elke pagina moeten niet elke keer opnieuw toe te voegen.

    Het is verstandig om op een gestructureerde wijze om te gaan met de typografie. Wanneer gebruik je een groter lettertype of druk je iets schuin af. Deze mogelijkheden kunnen nuttige hulpmiddelen zijn om een pagina leesbaarder te maken. Teveel of onlogisch gebruik er van kan echter schadelijk zijn. Op de homepage van Min komen wellicht iets teveel verschillende lettergroottes voor. Als de pagina wordt opgemaakt als ware het een slide gemaakt in Powerpoint, dan heb je minder lettertypen nodig, terwijl je waarschijnlijk niet aan leesbaarheid inboet. Op Min's eigen site staan ook wel voorbeelden van sobere maar duielijk opgemaakte pagina's (bijvoorbeeld de pagina met info over het vak MultiMedia programmeren).


    3 Enquete van Rik Min's web-site

    In bijlage 3 staat een voorbeeld van de enquente die we gebruikt hebben bij ons onderzoekje. Deze is afgenomen bij een groep die het vak MultiMedia-programmeren volgt. De deelnemers aan dit vak kunnen namelijk gebruik maken van de extra informatie die Min op z'n pagina heeft gezet. We namen een steekproef van 12 personen. De enquete stelt o.a. vragen over de mate waarin van Min's pagina gebruik wordt gemaakt, hoe men oordeelt over de pagina qua inhoud en structuur, enz) Het is jammer dat er bij deze versie nog geen andere groep is ge-enqueteerd, zoals de groep TCW-ers die mediakunde gevolgd hebben.

    3.1 De resultaten en bevindingen

    Het is gebleken dat een zeer grote groep inderdaad gebruik heeft gemaakt van de site van Min om informatie te zoeken voor het vak MM-programmeren. Slechts twee mensen waren niet op Min's pagina wezen kijken. Dit komt waarschijnlijk ook doordat deze personen sowieso nog weinig aan het vak gedaan hadden.

    De kanalen waarlangs men over Min's web-site te weten kwam, waren divers. Het bleek dat de mededelingen op het college het belagrijkste zijn geweest, maar ook de vermeldingen in de syllabus hebben goed geholpen. Ook was er een lichte aanduiding op onderling doorgeven van het feit dat op Min's site iets te halen viel. Toch was er een grote meerderheid die vond dat de web-site beter bekend zou moeten worden gemaakt. Slechts 2 mensen vonden de huidige manier van bekendmaking afdoende.

    Gemiddeld werd de web-site per persoon niet vaak bezocht. Iedereen vulde de optie '0 tot 2 keer' in. Dit is ook wel te verklaren uit de manier waarop deze doelgroep van de web-site gebruik maakt. Velen zullen de pagina een keer opzoeken en de inhoud ervan uitprinten.

    Op de vraag hoe men op Min's pagina tercht kwam, werd overwegend geantwoord met 'het intypen van het URL-adres'. Slechts vier mensen hadden de pagina gevonden vanaf de TO-Homepage. Onder deze groep waren er weer mensen die toch ook de gebruik gemaakt hadden van het rechtsstreekse URL-adres. Dit adres blijkt dus van tamelijk belang voor de bereikbaareid van de web-site. Mensen veel attenderen op dit URL-adres zal waarschijnlijk behoorlijk effectief zijn.

    Er blijkt een licht verband te zijn tussen de manier waarop men de pagina vind en de ingeschatte moeilijkheid van het vinden. Mensen met de 'URL-strategie' vinden het vinden tamelijk gemakkelijk. Maar ja, van echt zoeken is dan ook niet sprake. Die groep die vanaf de TO-homepage is gaan zoeken, antwoordde negatiever.

    De ingeschatte vindbaarheid van de gezochte informatie binnen Min's web-site werd tamelijk positief beoordeeld. Slechts 3 personen gaven aan iets meer problemen te hebben bij hun zoektocht. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, is dat de studenten een URL-adres krijgen waar vanaf het tamelijk gemakkelijk is om de informatie te vinden.

    Het oordeel over de inhoud van de informatie werd m.b.v. een 'rating-scale' gemeten. De scores hierop konden varieren van o.a. heel relevant en erg nuttig tot de negatieve tegenpool hiervan. Vrijwel iedereen had een vrij 'lauwe' mening hierover. Dit zou kunnen betekenen dat de inhoud niet geheel aansluit bij de stof. Eerder is gezegd dat de inhoudelijke kwaliteiten van de web-site voor Min het voornaamste doel is. Uit de lauwe manier van beoordelen door de proefpersonen blijken die kwaliteiten toch niet geheel gewaarborgd. Slechts twee personen waren vrij uitgesproken over de inhoud van de pagina. Dit betrof een erg negatieve en een heel positieve beoordeling. (Deze uitzonderingen kunnen het gevolg zijn van een afwijkende manier van het inschatten van een rating-scale op zich. De ene persoon is hierin van nature extremer dan de andere. Het bleek dat deze personen in kwestie inderdaad de rest ook vrij 'extreem' invulden).

    Voordat we een oordeel vroegen over de opmaak van de 'MM-programmeren pagina' en de gehele web-site van Min, vroegen we de studenten in hoeverre ze het belangrijk vinden dat de manier van presenteren goed is. Het bleek dat de meeste studenten toch wel graag hun informatie met een fatsoenlijke opmaak aangeboden willen krijgen. Studenten vinden een goede opmaak dus zeker van belang.

    Wat vonden studenten van de de opmaak van Min's web-site en de MM-programmeren pagina? Over de pagina oordeelde men tamelijk neutraal. Men vond de pagina noch uitgesproken lelijk of mooi, noch goed of slecht. Dus, zowel de esthetische kant als de functionele kant van de opmaak vond men 'redelijk'. Ook de gehele web-site werd op dez manier beoordeeld. Bij de web-site is verder nog gevraagd inhoeverre deze overzichtelijk was,dan wel een chaos. Op een paar uitzonderingen na, was de algemene beoordeling hiervan net iets aan de negatieve kant. Hieruit kan men wellicht de conclusie trekken dat de structuur van Min's pagina nog de nodige ergonomische kwaliteiten mist.

    4 De web-site van Harlon communications

    4.1 Inleiding

    De evaluatie van de web-site van Harlon Communications is volgens een andere methode verlopen dan de evaluatie van de web-site van R.Min. We hebben de web-site van Harlon Communications niet geevalueerd met behulp van een doelgroepenonderzoek en een interpretatieve evaluatie, maar aan de hand van een predictieve evaluatie. Hier zijn drie redenen voor aan te voeren:

  • 1. De nadruk van het evaluatie-onderzoek ligt op de web-site van R.Min, waardoor de web-site van Harlon Communications 'slechts' ter vergelijking geevalueerd wordt.

  • 2. De doelgroep van Harlon Communications' web-site is in omvang en samenstelling niet te peilen,

  • 3. en daardoor zeer moeilijk te benaderen

    De web-site van Harlon Communications zullen we derhalve aan de hand van de volgende criteria evalueren: doel, doelgroep, vormgeving, techniek & structuur en inhoud. Vooral door de wezenlijke verschillen in de vorm van de Harlon web-site, hebben we in dit hoofdstuk voor een andere paragraaf indeling gekozen.

    4.2 Doel van de web-site

    Harlon Communications is een bedrijf dat strategisch communicatieadvies voor interne en externe communicatie geeft. Zoals elk bedrijf moet ook Harlon Communications klanten werven en daar zijn globaal twee kanalen voor:

  • 1. Via public relations en reclame over het bedrijf

  • 2. Via het informele klantennetwerk

    Een combinatie is natuurlijk ook mogelijk, maar het eerste kanaal is voor ons het belangrijkste, want via dit kanaal wordt naast traditionele media als brieven, folders en brochures, ook het internet gebruikt om reclame te maken en aan public relations te doen voor het bedrijf. Dit vindt zijn vorm in de web-site van Harlon Communications. Het doel van Harlon Communications' web-site is het profileren van het bedrijf en haar activiteiten, als onderdeel van de strategische bedrijfscommunicatie. Binnen de web-site is een reactie mogelijkheid ingebouwd waardoor men bij Harlon Communications de mogelijkheid heeft een mailinglist op te bouwen door de e-mail adressen die men moet opgeven.

    Als we het voorbeeld van bijlage 2 erbij halen, dan kunnen we zien aan het 'gladde' uiterlijk en het 'snelle' taalgebruik dat Harlon Communications haar web-site gebruikt voor Public Relations en de functie van het internet die hierbij dan gedefinieerd wordt is die van informeren (en latent communiceren). Elke geinteresseerde kan op Harlon Communications' web-site komen en zich laten informeren over de onderwerpen die daarop staan. Indien men meer informatie wil kan men via het internet contact opnemen met enkele personen binnen Harlon Communications. Als men de home-page van Harlon Communications betreed dan staat er daar het volgende: Welkom op onze home-page! Hier vindt u informatie over onze organisatie, onze visie, enkele interessante projecten en opvallende communicatiemiddelen en natuurlijk ook een blik op ons klantenpakket! Een prettige reis vol verassingen.e Zie ook de vorige bladzijde.

    4.3 Beoogde doelgroep(en)

    Zoals we net al zeiden, is de doelgroep van Harlon Communications' web-site in omvang en samenstelling moeilijk te peilen. De doelgroep valt natuurlijk wel onder de algemene noemer van bestaande en potentiele klanten, alsmede geinteresseerden zoals wij. Wie die klanten zijn en waar ze zitten, is moeilijk vast te stellen. Alleen van bestaande klanten kan dit en sommige staan met naam en toenaam vermeld op de web-site, onder de hyperlink klantene. Het is maar de vraag in hoeverre de web-site er toe bijdraagt in de werving van nieuwe klanten, al is het natuurlijk wel een visitekaartje. Hier zou verder onderzoek moeten uitwijzen inhoeverre web-sites er toe bijdragen aan het werven van nieuwe klanten.

    4.4 Vormgeving, Techniek & Structuur

    In bijlage 2 hebben we een screendump van de home-page van Harlon Communications opgenomen. Hier kan men meteen een opvallend detail zien, namelijk dat de gehele web-site niet over de hele browser heen is verspreidt, maar zich concentreert binnen het vierkant. Bij veel home-pages komt het voor dat, binnen de browser, de html-codes erop gericht zijn om een home-page over de gehele achtergrond van de browser te verspreiden. Een voorbeeld hiervan zijn de screendumps van R.Min's web-site. (Zie de paper versie van dit verslag.) Normaliter neemt men in het laatste geval optimaal gebruik van de ruimte, zij het niet dat veel home-pages het nadeel hebben dat ze dermate groot zijn dat je moet scrollen om alles te kunnen lezen, tenminste, als je dat een nadeel vindt.

    Bij Harlon Communications is dit niet zo. Zij hebben hun web-site volledig consequent dezelfde vorm gegeven en met een html-code de web-site zo opgemaakt, dat als men de home-page oproept, dat hij altijd midden in de browser komt te staan. Daar de volledige web-site zich binnen vierkant afspeelt, hoeft men niet op en neer te scrollen. Dit formaat brengt ook nadelen met zich mee, namelijk dat men vast zit aan het formaat waardoor men minder informatie kwijt kan binnen regulier opgemaakte web-sites. Dit is op zich niet zo bezwaarlijk, want het doel van de web-site brengt met zich mee dat er geen lappen tekst op de web-site hoeft te staan, als er maar genoeg opstaat waarmee men aan de P.R-functie van het internet kan voldoen. Wanneer dit echter voldoende is, ligt buiten ons vermogen om te beoordelen, want wij kunnen de doelgroep niet benaderen om hen deze vraag voor te leggen. Een verder nadeel van het gekozen formaat is dat het niet bij alle browsers volledig over de browser wordt verspreidt. Dit betekent dat in de meeste gevallen men de web-site van Harlon Communications te zien krijgt met daaromheen lege grijze vlakken.

    Techniek

    De tekst die de P.R vorm geeft wordt op een opmerkelijke wijze weergegeven, maar daar is een korte uitleg over de gebruikte techniek voor noodzakelijk. De web-site van Harlon Communications is opgebouwd met behulp van zogenaamde frames. Frames zijn als het ware kaartjes waar simpel gezegd woorden of zinnen opstaan die met andere woorden of zinnen binnen een andere frame gekoppeld zijn. Het lijkt wel op het principe van een hypertekstsysteem, zoals het internet, maar is het niet. Bij het internet is het vaak zo dat indien men op een hyperlink klikt, dat men dan even moet wachten voordat de opgevraagde web-pagina te voorschijn komt. Dit komt omdat met de oude browsers en technieken de web-pagina's een voor een opgeroepen worden, omdat men nog geen gebruik maakt van frames.

    Met de nieuwste browsers en technieken, zoals de Netscape Navigator 2.0 en hoger en de Microsoft Internet Explorer 3.0, is het mogelijk om web-sites met behulp van frames op te zetten en zien. Voor Harlon Communications betekent dit dat als men hun home-page oproept, dat dan echt de gehele web-site gedownload wordt. Als men dan op een hyperlink klikt op de home-page, dan komt meteen die frame te voor schijn die men opgeroepen heeft. Het is dus veel sneller. Van de screendumps is de bovenste de home-page van Harlon Communications, met links naar bijvoorbeeld Nieuwe. Als men hierop klikt dan komt er binnen het vierkant aan de rechterkant een frame te staan met tekst erin, dit is op de onderste screendump te zien. Omdat de frame binnen het vierkant wordt geopend, is de ruimte voor tekst erg klein. Dit betekent dat men moet scrollen om de kleine regels tekst te kunnen lezen. Dit kan irritant voor sommige mensen zijn en ontmoedigen om verder te lezen. Een bijkomend nadeel is dat nog niet iedereen de Netscape Navigator 2.0 en hoger en de Microsoft Internet Explorer 3.0, heeft. Dit betekent dat indien iemand van de potentiele doelgroep op de web-site van Harlon Communications komt, dat die web-site niet ondersteund wordt door de hem of haar gebruikte browser. Men krijgt dan wel de home-page te zien met genoemde melding, maar kan niet verder Hier kan men een potentiele klant mee verliezen en om dit te voorkomen is de beste oplossing om de web-site door de twee soorten technieken te laten ondersteunen, zodat een gebruiker niet af hoeft te haken, omdat hij of zij geen 'moderne' browser heeft.

    Structuur

    De web-site heeft zoals gezegd een opmerkelijk uiterlijk, ondersteund door de framestechniek. Als men de screendumps goed bekijkt dan ziet men dat de web-pagina's opgedeeld is in vlakken. Dit kan men zien aan de dunne grijze balken of lijnen, die de web-pagina's opdelen. De lange horizontale lijn scheidt het onderste gedeelte van de web-pagina af, zij het niet echt duidelijk. Hierdoor ontstaat onderaan als het ware een menubalk met clickable icons die er, ongeacht welke frame men oproept, altijd is. Dit vergroot de herkenbaarheid en navigatiemogelijkheden, waardoor men altijd terug kan komen naar de home-page. De structuur van de web-site is vrij plat en naar onze mening toereikend. De web-site is in balans qua breedte en diepte, zodat een gebruiker niet diep in een tak van de web-site komt. De web-site heeft ondermeer de volgende takken: nieuws, visie, organisatie, klanten, reacties en visie. Dit zijn allemaal links naar andere frames, die zo een aparte tak vormen. Deze takken gaan vaak niet verder waardoor de gehele boomstrctuur vrij plat is en de kans dat een gebruiker verdwaald hihil is. Verdwalen is zowiezo moeilijk omdat zoals gezegd er altijd een menubalk blijft staan.

    4.4 Inhoud

    De web-site van Harlon Communications is in het leven geroep op aan een P.R.-functie te voldoen. Inhoudelijk moet men daarom kijken of de aangeboden informatie wel toereikend is om aan deze functie te voldoen. We hebben hierboven als gezegd dat dit eigelijk een vraag is die men aan potentiele klanten moet voorleggen, maar we kunnen zelf natuurlijk ook wel het een en ander zeggen. De aangeboden informatie richt zich op de volgende onderwerpen: Harlon publishing, nieuws, organisatie, visie, diensten en reacties. Over al deze onderwerpen wordt kort iets over gezegd, waardoor er een beeld ontstaat over wat van Harlon Communications voor bedrijf is, welke activiteiten ze in het takenpakket hebben e.d. Voor Public Relations zijn de gekozen onderwerpen terdege relevant en de inhoud is ook afdoende. Als men als potentieel klant behoefte heeft aan de diensten van een communicatie-adviesbureau en men besluit eens te kijken welke bedrijven op het internet zitten, dan is het voor Harlon Communications zaak om ervoor te zorgen dat hun web-site een visitekaartje vormt en die potentiele klant kan overtuigen van de kwaliteit van de aangeboden diensten. Een potentiele klant zal dan kijken wat Harlon Communications allemaal te zeggen heeft op hun web-site en met deze informatie moet hij het doen en zijn mening op baseren. Hij zal informatie willen over wat het bedrijf precies doet en wat voor klanten ze al hebben en als al deze informatie op de web-site de potentiele klant kan overtuigen, dan kunnen ze on-line reageren bij een van de drie Harlon vestigingen. Deze latente communicatiefunctie is essentieel voor het ondersteunen van de PR-functie, want wat heeft zowel de potentiele klant als Harlon Communications eraan als er niet gereageerd kan worden.

    4.5 Conclusie

    Resumerend kunnen we zeggen dat, gezien het P.R.-doel, de web-site van Harlon Communications aan dit doel voldoet. De vormgeving is origineel en vermakkelijkt het gebruik en navigatiemogelijkheden van de web-site. Problemen vallen er echter te verwachten bij de gebuikte framestechniek, want deze wordt niet door elke browser ondersteund. De onderwerpen op de web-site zijn ook toereikend voor een P.R.-functie en de structuur die daardoor gevormd wordt is een goede balans tussen diepte en breedte.



    5. Conclusie

    Het formatief evalueren van web-sites is moeilijk omdat elke web-site andere doelen, doelgroepen en functies heeft. De context van een web-site bepaalt in hoge mate wat goed aan een web-site is of wat toepasselijk is. Er is eenmaal niet een ideale web-site waaraan men bestaande web-sites kan spiegelen. Uitgaande van dit gegeven kan men wel kijken of een web-site voldoet aan de functie waarvoor hij in het leven geroepen is.

    Men kan zich afvragen waarom wij een formatieve evaluatie uitvoeren op reeds bestaande web-sites. Het antwoord hierop is simpel: web-sites zijn nooit af. Er valt altijd wel iets te verbeteren aan een web-site en het gehele ontwerp-proces van een web-site si derhalve ook iteratief. Formatieve evaluatie kan er toe bijdragen om lancunes, fouten en ontoepasselijkheden in een web-site te ontdekken, waarna een revisie kan plaatsvinden. Het formatief evalueren van web-sites kan diverse vormen aannemen, waarbij preditieve interpretatieve evaluatie in dit geval gebruikt zijn om de web-sites van Rik Min en Harlon Communications te evalueren.

    De resultaten van de evaluaties leverden ondermeer op dat de site van Rik Min wel voor verbetering vatbaar was. Deze web-site is onoverzichtelijk door een complexe structuur. Mogelijkheden tot verbetering zijn bijvoorbeeld het opdelen van de web-site in sub-sites door, of het functioneel gebruik van kleuren. De web-site van Harlon Communcations daarentegen is goed uitgebalanceerd qua diepte en breedte, navigeert makkelijk en is esthetisch verantwoord. Problemen vallen echter te verwachten bij de gebruikte framestechniek, omdat niet elke browser deze ondersteund.


    6. Literatuurlijst

    Jenny Preece, Human-Computer interaction, Addison Wesley, 1994

    Jakob Nielsen, MultiMedia and Hypertext: the internet and beyond, AP Professional, 1995

    KPN research, Opzetten & Evalueren van web-sites, Het wetboek van het internet, 1996 met: Stappenplan

    BIJLAGE KPN research, Opzetten & Evalueren van web-sites, Het wetboek van het internet, 1996; met: Stappenplan; het contextgevoelig evalueren van web-sites:

    Doel Aanbieder
    Functie
    Doel Gebruiker
    Reflectie
    Probleemanalyse
    Synthese: Ontwerpen
    Test & Revisie
    Realisatie
    Produktie & Implementatie
    Evaluatie
    Randvoorwaarden Aanbieder
    Randvoorwaarden Doelgroep
    Summatieve evaluatie
    Formatieve evaluatie
    Randvoorwaarden Ergonomie
    Bepalen doel & doelgroep Iventarisatie Creeren draagvlak
    Structureren Kostenbepaling Vormgeving
    Testen ontwerp Maken Testen
    Publiciteit Onderhoud & Beheer