Hierbij een tweede versie van het eerste stuk. Tweede stuk over godsdienstkritiek en GroenLinks volgt t.z.t.

CONCEPT

Het ongelukkige van idealisme

(voor het blad van de vrijdenkers 'De Vrijdenker')

Rik Min

Vrijdagmiddag 9 november jl. rolde ik onverwachts in een interessante discussie op de universiteit voor humanistiek, naar aanleidingen van een serie lezingen georganiseerd door het J.P. van Praag instituut en de Vrijdenkers over 'idealisme'. De lezingen zelf gingen over het idealisme zoals zo kenmerkend was in de jaren vòòr de Tweede Wereld-oorlog: de pacifistische vredesbewegingen, bepaalde seculiere levensbeschouwingen, maar ook, zoals aangekondigd werd: jodenhaat. Daar was ik op afgekomen. Want in het programma stond 'heden opnieuw jodenhaat' en 'tegenwoordig weer tegen oorlog'. Dat geloofde ik - als pas lid van de vrijdenkers - niet. Dat wilde ik dan wel eens horen. Want ik geloof niet in jodenhaat in Nederland. Dat wordt allemaal zo opgeklopt. En dat 'links' in Nederland "tegen oorlog is", geloof ik ook niet meer. Immers 'links Nederland' heeft de laatste 20 jaar volop de oorlogen in Irak, voormalig oost Europa, Joegoslavië en Libië - vanuit de NATO-kant - gesteund.

Al de lezingen bleken echter uitsluitend te gaan over de vooroorlogse geschiedenis, en geen woord over het heden. Gaande de lezingen ontstond er toch wat rumoer in de zaal; ook aansluitend tijdens het forum. Waar bleef het heden in al deze voordrachten? En mochten we nog wat zeggen over de gevolgen van het voor-oorlogs idealisme? Niet alleen ik had dergelijke kritiek. Die kritiek bleek breder te leven. De organisatoren hadden die omissie en die onduidelijkheid die de tekst van het programma liet zien, bij het hier op afgekomen publiek, eigenlijk niet door. Door deze  programma-technische onduidelijkheid - (gaat het programma nu over 'vroeger' of ook over 'tegenwoordig'?) - ontstond er een bizarre tegenstelling in de zaal met mensen, waaronder ik, die vonden dat er vòòr de Tweede Wereldoorlog nogal naïef door allerlei 'progressieve' politieke bewegingen was geopereerd; en dat dat tegenwoordig eigenlijk niet anders is. Er worden wederom uit naïviteit fouten gemaakt. Er is tegenwoordig ook sprake van misplaatst 'idealisme'; bijvoorbeeld aangaande de NATO. Want wie is het slachtoffer? Hadden die slachtoffers - met een 'materialistischer' kijk op de dingen - voorkomen kunnen worden?

De neutraliteit van 'rechts' tot 'links' in Nederland is momenteel ver te zoeken, zoals de oorlogen in Irak, Libië, Syrië, maar ook Joegoslavië, hebben aangetoond. Die tegenstelling, 'links' vroeger en 'links' nu, 'hing' als het ware 'boven de zaal'. Want opeens begon er iemand in de zaal te roepen "kamp Westerbork bestond al voor de oorlog" en "dat kamp was bedoelt voor joden". Een ander riep "ook communisten". Even was de zaal stil en de leden van het forum ook. Feit is dat Westerbork gebouwd was voor Duitse vluchtelingen; en die waren ofwel communist ofwel jood ofwel allebei. Maar daar kwam men even niet aan toe. Plots ging de discussie niet meer om de historische feiten maar ook over de lessen die we eruit kunnen trekken en de gevaren van filosofisch 'idealisme' in het algemeen. Daar waren de meeste sprekers niet op voorbereid. Het forum ook niet. De meesten waren historici. De organisatie was even verstomd. Wel kon de voorzitter melden dat als er mensen op de lezingencyclus waren af gekomen vanwege de termen 'tegenwoordig' en 'heden',  achteraf gezien, die twee woorden in de programma-aankondiging inderdaad "wel wat misleidend waren". Jammer genoeg kwamen de gevaren van 'goedwillend idealisme' die middag niet meer terug. Er bleek geen tijd voor te zijn. Ook was er geen tijd meer voor de vraag of antisemitisme ten opzichte van voor de oorlog, tegenwoordig toe- of afgenomen is.

(Toen de hoofdredacteur van 'de Vrijdenker' mij na afloop de vraag stelde een stukje te schrijven om 'een aftrap voor een discussie' te krijgen, was ik gaarne bereid er een stukje met mijn zienswijze over te schrijven.)

We stuiten dan op het probleem van oorlog en vrede. Moet je je wapenen? En hoe dan? Wat voor zin heeft pacifisme als Hitler klaar staat landen binnen te vallen? Wat is goedwillend idealisme en het pal staan voor je principes als het er op aan komt? Dat is het terrein van het filosofisch 'idealisme' en het filosofisch 'materialisme'. Kent men deze begrippen niet meer? Ze zijn erg nuttig. Het filosofisch idealisme staat lijnrecht tegenover het filosofisch materialisme en de 'dialectiek der gebeurtenissen': het dialectisch materialisme. Gelovige mensen - maar ook andere groepen mensen - waren er voor de oorlog van overtuigd dat het pacifisme een oplossing kon zijn om Hitler in te dammen. Daar is niks mis mee, maar wel erg naïef. En dat bleek ook wel. Achteraf gezien. Daarom moeten we er ook lessen uit trekken. De discussies toentertijd waren fel. Veelal anticommunistisch. Veel linkse mensen waren helaas ook fel anticommunistisch. De communisten waren er vanwege hun 'materialistische' kijk op de dingen, van overtuigd dat Hitler de Sovjet Unie zou aanvallen. Veel linkse mensen in Nederland begrepen de matregelen die Stalin nam niet. Dat Hitler uit was op de Slavische volkeren en de bolsjewieken stond zwart op wit beschreven in 'Mein Kampf'. De "Slavische volkeren waren untermenschen" en moesten "uitgeroeid worden". Ze waren "in de klauwen van het 'judo-bosjewisme' gekomen" en daarom moesten "ook de joden uitgeroeid worden". De Sovjet Unie is zich dan ook met alle mogelijke moeite en alle mogelijke middelen - ook diplomatieke middelen - tegen het fascisme en nazisme gaan bewapenen.

In het westen dacht men zowel in rechtse, alsmede ook in linkse kringen, dat Hitler wel 'ingedamd' zou kunnen worden. Dat 'idealisme' - zoals ik dat hier wil noemen - bleek een illusie. Sterker nog dat 'linkse' evenals het 'rechtse' idealisme creëerde een enorme haat richting de Sovjet Unie en de communisten, alleen maar omdat dat land en haar bevolking zich op alle mogelijke manieren voorbereidde op een confrontatie die er eens moest komen. Dat die kwam, daar waren communisten in Nederland en elders, voluit van overtuigd. Het leidde tot zuiveringen in het Rode Leger en er werd na het ' Brits-Franse verraad van Munchen' - ten einde raad - een niet-aanvalsverdrag met Hitler gesloten.
      Ook de CPN hier in Nederland was - uiteindelijk - van het nut van die maatregelen overtuigd en dat bleek achteraf - naar mijn opvatting - ik ben van 1946 - een juiste inschatting. Het Rode Leger overwon. De idealistische visie stond dus in die tijd lijnrecht tegenover de 'materialistische kijk' op de dingen. De kwestie is: tegenwoordig ook nog?
      'Materialisten' gaan uit van de feiten en de wetmatigheid der aantoonbare tegenstellingen. Mensen met een 'idealistische kijk' op de dingen raakten bij het begin van de blitzkrieg - en alle gebeurtenissen die daarna volden - prompt van hun apropos. Dat spanningsveld laten de recente gruwelijke kleine oorlogen feilloos zien. 'Ze' kunnen en konden niet begrijpen dat hun - idealistische - kijk op de dingen over oorlog en vrede niet werkte, maar dat je hele andere dingen in de strijd moet werpen om Hitler-figuren, werkloosheid of economische crisissen geen kans te geven.

De laatste 20 jaar zijn er meer ook weer oorlogen gevoerd die voortkwamen uit 'idealism. Joegoslavië is er een voorbeeld van. Uit een misplaatst soort sympathie - dat wil zeggen op een nergens op gebaseerd idealisme - ging men vanuit Nederland 'de Kroaten' en 'de Bosnische moslims' steunen. De EU (commissaris van de Broek) probeerde die steun aanvankelijk nog twee weken tegen te houden, maar tevergeefs. Gevolg: miljoenen slachtoffers. Die drie of vier Joegoslavie-oorlogen hadden gewoon nooit mogen gebeuren. Bosnië en Servië zijn nu overigens meer 'multi-culti' dan voorheen. Maar ook het stichten van de staat Israel in 1948 is een vorm van 'idealisme' geweest. Met alle ellendige gevolgen van nu. Vooral omdat niemand van de toenmalige 'idealisten' besefte dat het grondgebied van de Arabieren was en Israel niet 'leeg' was, zoals sommige beweerden. Nu blijkt dat een staat alleen voor joden, niet werkt; net als Zuid Afrika alleen voor blanken natuurlijk niet werkte. Idealisme kan dus verkeerde beoordelingen opleven. Het Midden Oosten heeft nu al 65 jaar onophoudelijk oorlog. En de NATO speelt een spelletje door allerlei onwelgevallige 'regiems' op te rollen. Linkse partijen scharen zich er achter. Laat dus de vooroorlogse les aan ons een les voor nu aan ons zijn.

Rik Min (1946, Bergen NH)
Woonachtig te Enschede

Op 28-12-2012 19:53, Jan van der Werff schreef:

Beste Rik Min,

Ik wacht je toelichting met belangstelling af. (Het liefst vóór 15 januari)

Ook een prettige jaarwisseling,

Jan van der Werff

Op 27 dec 2012, om 16:53 heeft Rik Min het volgende geschreven:

Beste Jan van der Werff, ik ben er nog niet aan toe gekomen de twee stukjes (over 'idealisme' en 'GroenLinks') aan te passen. Juist die twee dingen die jouw klankgroep liever niet wil weten of niet wil bespreken of niet wil benoemen (het niet-aanvalsverdrag en het materialisme versus idealisme) zijn me erg dierbaar. Volgens mij raak ik juist de kern van het hele voor-oorlogse en zelfs het na-oorlogse 'vredesbeweging'-gebeuren: het anti-commmunisme, in juist de linkse hoek. (Dat wat juist in sociaal-democratische sdap/pvda-hoek, 65 jaar lang, en langer, niet bespreekbaar was.) Juist omdat men door al dan niet 'misplaatst idealisme' - zowel voor als na WOII - anderen (de SU) opgescheept liet met Hitler.

Daarom vond ik de bijeenkomst zo verhelderend. Niet alleen voor mijzelf.

Ik wil die twee dingen graag wel laten staan en ze juist wel benoemen. Met naam en toenaam. Anders is de consequentie van idealisme (versus de aardse praktijk van het zwart/witte, laag bij de grondse oorlogvoeren) juist niet duidelijk.

Het is juist HET punt.

Ik zal proberen ze nog wat toe te lichten.

Prettige jaarwisseling

Rik Min

Op 13-12-2012 17:55, Jan van der Werff schreef:

Beste Rik Min,

Het heeft even geduurd voor ik u kon antwoorden. Mijn excuses daarvoor. Onder andere had ik te kampen met medische problemen, die gelukkig weer achter de rug zijn. Deze perikelen zijn er waarschijnlijk ook de oorzaak van dat ons gesprek in Utrecht mij ook niet meer helder voor de geest staat.

Hoe het ook zij, uw inzending heeft al de nodige discussie opgeleverd in de redactie.

De redactie is verdeeld, hetgeen overigens wel vaker voorkomt. De bezwaren komen vooral neer op uw opvatting van het begrip "idealisme". Ik zal hier een deel van de reactie van een onzer leden geven (de soms felle toon is niet persoonlijk):

De schrijver is "kennelijk een communist van de oude stempel, een zgn. marxist-leninist, gezien zijn taalgebruik (Idealisme en Materialisme stelt hij tegenover elkaar als filosofische begrippen en dat is een typisch marxiaanse / marxistische denkwijze: dat heeft NIETS te maken met het begrip idealisme zoals wij dat in het alledaagse gebruik opvatten. Het marxiaanse / marxistische begrip is een filosofisch begrip en slaat op het feit dat het idealisme de oorsprong van het zijn zoekt in een buitennatuurlijke bron (Idee, God, Schepper), i.t.t. het materialisme, dat de natuur ziet zoals ze is. (volgens Marx en zijn volgelingen). Daarom zou hij deze begrippen eerst aan de lezer moeten uitleggen, melden dat hij een marxistische (of marxistisch-leninistische?) visie weergeeft (wat uiteraard mag) en bovendien duidelijk maken dat er een wereld van verschil is tussen het "alledaagse" idealisme (een levenshouding) en het filosofische idealisme (een filosofische leer). Een "alledaagse" idealist kan (marxistisch-filosofisch gezien) zowel idealist als materialist zijn. Hij kan in god geloven en idealist zijn m.b.t. het streven naar vrede. Hij kan ook communist zijn en idealist m.b.t. het streven naar democratisering van het communisme. Een filosofisch materialist kan een "alledaagse" idealist zijn maar uiteraard géén filosofisch idealist; hij kan echter ook een "alledaagse" materialist zijn (verzot op geld en goederen) ...

En het bewieroken van het Stalin-Ribbentrop pact is niet bepaald des vrijdenkers... hoewel ook mijn mening uiteraard geen wet van Meden en Perzen is..."

De andere redactieleden kunnen zich in deze kritiek vinden, terwijl deze mij, als leek op marxistisch gebied, boven de pet gaat.

Denkt u dat u de tekst kunt aanpassen zoals hierboven aangegeven? Taal- en spelfouten corrigeren horen tot de standaard taak van een redactie.

Als wij tot plaatsing overgaan, zullen we dat in twee afleveringen doen. De kritiek op Groen Links zou dan in een latere aflevering van De Vrijdenker verschijnen.

Ik hoop dat u hier iets aan hebt en zie uw definitieve tekst met belangstelling tegemoet.

Met vriendelijke groet,

Jan van der Werff, redactie De Vrijdenker