Vrijdagmiddag 9 november jl. rolde ik onverwachts in een interessante discussie op de universiteit voor humanistiek, naar aanleidingen van een serie lezingen georganiseerd door het J.P. van Praag instituut en de Vrijdenkers over 'idealisme'. De lezingen zelf gingen over het idealisme zoals zo kenmerkend was in de jaren vòòr de Tweede Wereld-oorlog: de pacifistische vredesbewegingen, bepaalde seculiere levensbeschouwingen, maar ook, zoals aangekondigd werd: jodenhaat. Daar was ik op afgekomen. Want het programma luide 'heden opnieuw jodenhaat' en 'tegenwoordig weer tegen oorlog'. Dat wilde ik wel eens horen. Maar omdat al de lezingen uitsluitend bleken te gaan over de vooroorlogse geschiedenis, en geen woord over het heden, ontstond er gaande de verhalen wat rumoer in de zaal; ook aansluitend tijdens het forum. Waar bleef het heden? De organisatoren hadden die omissie en die onduidelijkheid bij het hier op afgekomen publiek, niet direct door. Door deze  programma-technische onduidelijkheid - (gaat het programma nu over 'vroeger' of ook over 'tegenwoordig'?) - ontstond er een bizarre tegenstelling in de zaal met mensen, waaronder ik, die vonden dat er vòòr de Tweede Wereldoorlog nogal naïef door allerlei 'progressieve' politieke bewegingen was geopereerd; en dat dat tegenwoordig toch anders is. De neutraliteit van 'rechts' tot 'links' in Nederland is momenteel ver te zoeken, zoals Irak, Libië, Syrië, maar ook Joegoslavië, hebben aangetoond. Die tegenstelling, 'links' vroeger en 'links' nu, 'hing' als het ware 'boven de zaal'. Want opeens begon er iemand in de zaal te roepen "kamp Westerbork bestond al voor de oorlog" en "dat kamp was bedoelt voor joden". Een ander riep "ook communisten". Even was de zaal stil en de leden van het forum ook. Feit is dat Westerbork gebouwd was voor Duitse vluchtelingen; en die waren ofwel communist ofwel jood ofwel allebei. Maar daar kwam men even niet aan toe. Plots ging de discussie niet meer om de historische feiten maar ook over de lessen die we eruit kunnen trekken en de gevaren van filosofisch 'idealisme' in het algemeen. Daar waren de meeste sprekers niet op voorbereid. Het forum ook niet. De meesten waren historici. De organisatie was even verstomd. Wel kon de voorzitter melden dat als er mensen op de lezingencyclus waren af gekomen vanwege de termen 'tegenwoordig' en 'heden',  achteraf gezien, die twee woorden in de programma-aankondiging inderdaad "wel wat misleidend waren". Jammer genoeg kwamen de gevaren van 'goedwillend idealisme' die middag niet meer terug. Er bleek geen tijd voor te zijn. Ook was er geen tijd meer voor de vraag of antisemitisme ten opzichte van voor de oorlog, tegenwoordig toe- of afgenomen is. Toen de hoofdredacteur van 'de Vrijdenker' mij na afloop de vraag stelde een stukje te schrijven om 'een aftrap voor een discussie' te krijgen, was ik gaarne bereid  er een stukje met mijn zienswijze over te schrijven.

We stuiten dan op het probleem van oorlog en vrede. Moet je je wapenen? En hoe dan? Wat voor zin heeft pacifisme als Hitler klaar staat landen binnen te vallen? Wat is goedwillend idealisme en het pal staan voor je principes als het er op aan komt? Dat is het terrein van het filosofisch 'idealisme' en het filosofisch 'materialisme'. Het filosofisch idealisme staat lijnrecht tegenover het filosofisch materialisme en de 'dialectiek der gebeurtenissen': het dialectisch materialisme. Gelovige mensen - maar ook andere groepen mensen - waren er voor de oorlog van overtuigd dat het pacifisme een oplossing kon zijn om Hitler in te dammen. De discussies toentertijd daarover waren fel. De communisten waren er van overtuigd dat Hitler de Sovjet Unie zou aanvallen. De Sovjet Unie moest zich "met alle mogelijke inspanning - van iedereen - gaan bewapenen". Dat Hitler uit was op hun bloed stond ook zwart op wit beschreven in 'Mein Kampf'. De "Slavische volkeren waren untermenschen" en moesten "uitgeroeid worden". Ze waren "in de klauwen van het 'judo-bosjewisme' gekomen" en daarom moesten "ook de joden uitgeroeid worden". In het westen dacht men zowel in rechtse, alsmede ook in linkse kringen, dat Hitler wel 'ingedamd' zou kunnen worden. Dat 'idealisme' - zoals ik dat hier wil noemen - bleek een illusie. Sterker nog dat 'linkse' evenals het 'rechtse' idealisme creëerde een enorme haat richting de Sovjet Unie, omdat dat land en haar bevolking zich op alle mogelijke manieren voorbereidde op een confrontatie met Hitler-Duitsland, die er eens moest komen. Daar waren communisten van overtuigd. Het leidde tot zuiveringen in het Rode Leger en er werd na het verraad van Munchen - ten einde raad - een niet-aanvalsverdrag gesloten. Ook de CPN hier in Nederland was - uiteindelijk - van het nut van die maatregelen overtuigd en dat bleek achteraf - naar mijn mening - een juiste inschatting. Het Rode Leger overwon. De idealistische visie stond dus lijnrecht tegenover de 'materialistische kijk' op de dingen. 'Materialisten' gaan uit van de feiten en de wetmatigheid der aantoonbare tegenstellingen. Mensen met een 'idealistische kijk' op de dingen raakten bij het begin van de blitzkrieg - en alle gebeurtenissen die daarna volden - prompt van hun apropos. Dat spanningsveld laten de recente gruwelijke kleine oorlogen feilloos zien. 'Ze' kunnen en konden niet begrijpen dat hun - idealistische - kijk op de dingen over oorlog en vrede niet werkte, maar dat je hele andere dingen in de strijd moet werpen om Hitler-figuren, werkloosheid of economische crisissen geen kans te geven.